Tegen dwangarbeid, maar niet persé tegen werken zonder loon

FNV-campagne.
FNV-campagne.

Door de verschuiving van de campagne van de SP en de FNV van Stop Dwangarbeid naar Stop Werken Zonder Loon is een dilemma gecreëerd.

Het ging bij Stop Dwangarbeid oorspronkelijk uitdrukkelijk om de combinatie van dwang en arbeid. Dus dat bijstandsgerechtigden gedwongen worden arbeid te verrichten. (Wat mij betreft: betaald of onbetaald). En het gaat niet alleen om verdringing. Of om betere scholingsmogelijkheden voor werklozen.

Bij Stop Werken Zonder Loon gaat het daarentegen in principe in zijn algemeenheid over veel situaties waarin iemand als vrijwilliger (dus nadrukkelijk vrijwillig) arbeid verricht die ook door betaalde krachten gedaan wordt. Te denken valt aan de oprichting van een crèche, door ouders, die dan in zelfbestuur de crèche runnen. Dus zelf vrijwillig de arbeid verrichten in wisseldiensten om de kinderen te begeleiden. En die verder helemaal selfsupported zijn.

De overheid gaat nu al allerlei eisen stellen aan die crèches, waardoor het voor een groep ouders bijna onmogelijk wordt om zo’n crèche in zelfbestuur te runnen. Te duur, te ingewikkeld. En ik heb me laten vertellen dat er in 2017 zelfs een wet komt die eist dat bij iedere crèche minstens twee betaalde krachten werken. Dan kun je zo’n zelfbestuurcrèche helemaal wel vergeten.

Maar… als selfsupported crèches een hoge vlucht zouden gaan nemen, zou er wel heel veel betaalde arbeid worden verdrongen van crèchemedewerkers. Hetzelfde geldt in het openbaar vervoer: er zijn nu al 150 verenigingen op het platteland die een busje naar het dorp laten rijden, de busmaatschappij betaalt het busje en de benzine, en de bus wordt gereden door vrijwillige gepensioneerden. Met als gevolg dat nu al tien procent van het openbaar vervoer door vrijwilligers wordt gedaan.

Je kunt dan wel eisen: Stop Werken Zonder Loon, maar dan heb je dus ook geen crèches meer in zelfbestuur en geen busjes meer naar plattelandsplaatsen. Een vergelijkbare discussie speelde bij het behoud van de ID-banen. Alleen Stop Werken Zonder Loon eisen, zonder context, is onvoldoende, Als die nieuwe SP-initiatiefwet tegen verdringing maar niet inhoudt dat – om bij dat dilemma te blijven – de mogelijkheden voor zelfgekozen vrijwilligerswerk door bijstandsgerechtigden sterk worden ingeperkt vanwege allerlei strenge voorwaarden.

Ik heb van de week al twee mensen op het spreekuur voor bijstandsgerechtigden gehad die zeiden: “Ik moet stoppen met mijn leuke werk, want het is werken met behoud van uitkering. Ik vind het zo leuk en ik wil het graag als vrijwilligerswerk blijven doen. Maar dat mag niet, want Werken Zonder Loon is nu maximaal een half jaar. Ik moet nu op alle gangbare arbeid solliciteren en de klantmanager zet mij onder druk met allerlei trainingen om dat na te streven. Daar word ik helemaal ziek van.”

Het criterium van onze strijd zou in eerste instantie de combinatie van dwang en arbeid moeten zijn. Overal waar mensen onder dwang te werk worden gesteld, liggen misbruik, uitbuiting en slechte werkomstandigheden op de loer. Over de rest heb ik dus zo mijn twijfels. Strijd tegen Werken Zonder Loon kan de mogelijkheden voor mensen om zelf oplossingen te bedenken voor de keiharde commerciële neo-liberale maatschappij sterk inperken en hen juist dwingen daaraan mee te doen. Tenzij je misschien op dat punt ook heldere eisen stelt en dat verwerkt in je campagnes. Maar aangezien je dan je bredere doelstellingen van een andere maatschappij niet zomaar bereikt, blijft het nog een dilemma.

Piet van der Lende

Naschrift:

Mijn punt is dat in de praktijk wel de eis wordt ingewilligd van Stop Werken Zonder Loon, want dat willen de commerciële werkgevers ook. Maar dat dan vervolgens de verdergaande eisen – tegen privatisering, uitbreiding van de collectieve voorzieningen, tegen de rigoureuze bezuinigingen – niet worden uitgevoerd. Niet door de FNV worden geëist of bereikt, dat daar geen actie op wordt gevoerd. Of alleen op deelterreinen, zoals de gezondheidszorg.

En het eindresultaat is dus dat er geen bus rijdt en het de dorpsbewoners verboden wordt om zelf een oplossing te vinden. Dus die te kleine school gaat dicht. Dat speelde bij de Melkert-banen ook. De toenmalige AbvaKabo was voor afbouw, maar dat betekende wel dat in Amsterdam een groot deel van het sociale weefsel van de stad werd afgebroken en dat er niets voor in de plaats kwam. Ja, zei de bond, de gemeenteraad moet dan maar democratisch besluiten om subsidie te geven, zodat er gewone betaalde krachten in dienst kunnen worden genomen en zo niet, dan niet. Niet dus.

Ik ben ook tegen al te stringente eisen vanuit de overheid aan het vrijwilligerswerk dat bijstandsgerechtigden mogen verrichten. Straks mag je niets meer, want er is altijd ergens wel een betaalde kracht die het ook doet. In onze maatschappij kiezen mensen ervoor om in al het neo-liberale geweld, waartegen de vuist van de FNV te gering is, praktische oplossingen te zoeken die ze zelf beheren.

Straks mag een historische vereniging in Amsterdam geen rondleidingen meer geven, want er zijn betaalde gidsen van commerciële reisbureaus die dat ook doen. Ja, die zijn het daar wel mee eens. Het moet er niet op uitlopen dat de eisen van de FNV er in feite op neerkomen dat je als buurt, of andere groep, niet een oplossing mag kiezen in jouw praktische situatie, buiten het kapitalisme om.

Ik heb alleen gezegd dat je wel oog moet hebben voor dat dilemma. Waarom is een eigen bedrijfje vanuit de bijstand beginnen aan zoveel strenge regels gebonden en zo moeilijk? Ook omdat de belangen van de werkenden en de ondernemers beschermd moeten worden.