Lokale intochten van Sinterklaas laten uiterst trage verschuiving naar minder blackface-pieten zien

'Roetveegpieten' bij de intocht van 2017 in Leiden, vanwege hun pakjes en pruiken en hoeveelheid 'roet' nauwelijks te onderscheiden van de 'reguliere' blackfacepieten.
Roetveegpieten bij de intocht van 2017 in Leiden, vanwege hun pakjes en pruiken en hoeveelheid ‘roet’ nauwelijks te onderscheiden van de ‘reguliere’ blackface-pieten.

Begin november 2017 publiceerde het Algemeen Dagblad (AD) een “pietenatlas”, een kaart van Nederland waarop voorafgaand aan de lokale Sinterklaas-intochten van dat jaar te zien was welke gemeenten wat voor soort pieten zouden gaan hebben. Na wat uitzoekwerk op internet blijkt dat het Zwarte Piet-gehalte vorig jaar helaas nog hoger lag dan op basis van die atlas gedacht zou kunnen worden.

Amsterdam, Den Haag en Meppel zouden volgens de pietenatlas Zwarte Piet-vrij zijn. Maar de feiten laten iets anders zien. Amsterdam blijkt in 2017 namelijk de enige gemeente in heel Nederland te zijn geweest met een intocht zonder Zwarte Pieten. Men koos daar voor een soort Spaanse edelman, een heel andere figuur dus. Tijdens de lokale intochten in Den Haag en Meppel waren er wel degelijk nog steeds Zwarte Pieten bij. Meppel had zowel traditionele blackface-pieten als roetveegpieten. Die roetveegpieten hadden nog flink wat schmink op hun gezicht en een pagepakje aan, maar geen afropruik en rode lippen meer.

Scheveningen: zoek de verschillen tussen Roetveeg en Zwarte Piet (foto: Hans Simonis)
Scheveningen: zoek de verschillen tussen Roetveeg en Zwarte Piet. (foto: Hans Simonis)

Roetveeg = blackface

In Den Haag was een mix van allerlei pieten waar te nemen. Als eerste helaas blackface-pieten en daarnaast roetveegpieten die als twee druppels water leken op de blackface-figuur. De iets minder dik en egaal aangebrachte schmink moest het verschil gaan maken, maar dergelijke roetveegpieten zijn net zo goed een voorbeeld van blackface, en net zo racistisch als de traditionele pieten. Sommige pieten in Den Haag waren iets duidelijker van de categorie “roetveeg”, hoewel die pieten vaak nog steeds rode lippen, een afropruik en een pagepakje bleken te hebben. Als laatste waren er ook een aantal schoorsteenveger-figuren te zien, en net als in Amsterdam ook nog een aantal edellieden-typen. Helaas waren die in de minderheid en voerde de blackface-piet nog zeker de boventoon. Nog lang geen Zwarte Piet-vrij Meppel en Den Haag dus.

Een aantal gemeenten zou volgens het AD-overzicht een mix van blackface-pieten en andere pieten hebben, namelijk Groningen, Midden Drenthe, Arnhem, Gouda, Haarlemmermeer, Zeist, Steenwijkerland en Maastricht. De meeste van deze gemeenten hebben inderdaad een mix van Zwarte Pieten en roetveegpieten of andere figuren. De roetveegpieten verschillen nogal van elkaar. Sommigen zijn echt geen verbetering ten opzichte van Zwarte Pieten. Anderen zijn best wel aardig, in de zin dat er enkel een aantal zwarte vegen op het gezicht aangebracht zijn, zoals in Groningen. Die pieten hebben echter nog steeds wel afropruiken. In Groningen zijn ook edellieden te vinden. Ook in andere steden, zoals Arnhem en Gouda, lopen edellieden mee in de stoet van de witte baas, naast zijn blackface-knechten. Op sommige plekken, zoals in Midden-Drenthe en Arnhem, lopen ook ongeschminkte pieten mee. Maar in het algemeen is de hoofdmoot van de helpers van Sinterklaas, ook in de steden waar er een mix zou zijn, nog traditioneel in blackface gehuld.

In Meppel ook geen wezenlijke veranderingen (foto: Harderfotografie.nl)
In Meppel ook geen wezenlijke veranderingen. (foto: Harderfotografie.nl)

Honderd procent blackface

De organisatoren van een aantal intochten die volgens de pietenatlas hadden aangegeven om niet alleen maar Zwarte Pieten te laten meelopen, besloten op een later moment blijkbaar toch de voorkeur te geven aan honderd procent blackface. Dat geldt voor Maassluis, Goirle en Hardenberg, voor zover op internet terug te vinden. Van de lokale intochten die niet in de atlas staan of die hebben aangegeven alleen Zwarte Pieten te hebben, mogen we ook verwachten dat ze volledig blackface waren. Door onze inspectie ter plekke weten we van de intocht in Leiden dat er een vrij sneue poging tot roetveegpieten is gedaan, terwijl er daarnaast nog steeds Zwarte Pieten rondliepen.

De algemene trend is dat veel gemeenten in 2017 meer Zwarte Pieten bleken te hebben dan ze voorafgaand aan de intochten hadden toegezegd. Er is overal nog veel weerstand tegen het verdwijnen van de Zwarte Piet-figuur. Maar toch zijn er langzaamaan concrete veranderingen zichtbaar. Van de roetveegpieten die veel gemeenten introduceren zijn we in het algemeen nog niet erg onder de indruk. Maar in een aantal gemeenten worden de edellieden overgenomen die in Amsterdam zijn geïntroduceerd. Dat is een duidelijkere breuk met de blackface-figuur dan de roetveegpieten, die vaak feitelijk nog steeds in blackface gehuld zijn. Daarnaast zijn er echte schoorsteenveger-figuren en ongeschminkte pieten gezien. Alternatieven zijn er dus wel, maar die worden tot nu toe nog weinig in praktijk gebracht. Nadat meer en meer bedrijven en scholen aan de anti-racistische druk toegeven, begint dat nu eindelijk ook, weliswaar uiterst traag, bij lokale intochten zichtbaar te worden.

Joris Hanse