Overzicht van de toename van staatsbevoegdheden en fascisme sinds maart 2024

Dit artikel bevat een overzicht van de uitbreiding van staatsbevoegdheden (zoals politiebevoegdheden en surveillance) en de parallelle ontwikkelingen in Nederlands fascisme. Het is handig om een overzicht te hebben en om de ontwikkelingen achter elkaar te zien. Ik zal het regelmatig updaten.

De regels van dit artikel: het gaat over Nederland; het gaat primair over wettelijke veranderingen, maar ook aanpalende ontwikkelingen komen aan bod; het wordt bijgehouden vanaf 14 juli 2025, maar bevat achtergrond vanaf 2024; het bevat verzet; het is niet uitputtend.

1. 10 maart 2024. Tijdens de opening van het Holocaustmuseum demonstreren mensen tegen de komst van president Herzog van Israël vanwege zijn medeplichtigheid aan de genocide in Gaza. Dit wordt onterecht bestempeld als antisemitisme.

2. 26 maart 2024. Dertien van de vijftien partijen in de Tweede Kamer steunen een “verklaring tegen antisemitisme” nadat een concert van pro-Israëlactivist Lenny Kuhr wordt verstoord. De actie wordt onkritisch als “antisemitisme” bestempeld.

3. 4 april 2024. Eric van den Burg probeert vluchtelingen uit Oekraïne, die wachten op een uitspraak van het Europese Hof van Justitie, uit te zetten voordat de uitspraak er komt, in strijd met een rechterlijk besluit.

4. 20 juni 2024. Het kabinet-Schoof formeert op zo’n manier dat de (informele) vergadering van partijleiders het voor het zeggen heeft over de ministerraad, zonder dat ze verplicht zijn om verantwoordelijkheid af te leggen richting de Kamers.

5. 28 juni 2024. De partijleiders houden de inhoud van hun besprekingen geheim. Zij hebben, in tegenstelling tot de ministerraad, geen informatieplicht richting het parlement. De overwegingen van het regeringsbeleid blijven zo dus geheim.

6. 13 augustus 2024. Justitieminister David van Weel kondigt aan het demonstratierecht in te willen perken. In een extreem tam interview mag Van Weel zonder veel kritiek zijn plannen ventileren.

7. 24 augustus 2024. Het blijkt dat de Universiteit Leiden externe, vermomde beveiligers heeft ingezet om pro-Palestijnse demonstranten te bespioneren.

8. 12 september 2024. Het kabinet-Schoof kondigt aan gebruik te willen maken van de mogelijkheid om het parlement buitenspel te zetten om hun asielnoodwet door te voeren.

9. 22 september 2024. Het Platform Stop Racisme en Fascisme organiseert een demonstratie in Amsterdam tegen de extreem-rechtse afbraakpolitiek van het PVV-kabinet Schoof.

10. 7 november 2024. De Maccabi-rellen. Nadat Maccabi-hooligans de stad onveilig maakten, werden de vechtpartijen daarna door de politiek bestempeld als een antisemitisch pogrom, ondanks de aanwezigheid van racistische “ultra’s”. Wat volgde, was een ophef-cascade, waarin politici elkaar ophitsten om zo hard mogelijk over te komen. Ook al bleek later dat de term “pogrom”, aldus Femke Halsema, een politieke term was die niet op de situatie van toepassing was.

11. 12 november 2024. Het wetsvoorstel Toezicht op informeel onderwijs gaat in internetconsultatie. De wet geeft gemeenten en het ministerie van OCW brede bevoegdheden om allerlei organisaties te surveilleren en te verbieden.

12. 22 november 2024. Het kabinet-Schoof kondigt een “antisemitismeplan” aan. Onderdelen zijn het inperken van het demonstratierecht, het verdacht maken van kritiek op Israël, het strafbaar stellen van “terrorismeverheerlijking”, en het uitbreiden van surveillance.

13. 18 december 2024. Een wetsvoorstel wordt voorbereid om de politie brede spionagebevoegdheden te geven in het kader van de brede “openbare orde”. Gezien de breedte van het concept “openbare orde” is die bevoegdheid nauwelijks beteugeld.

14. 24 december 2024. De rechter fluit minister Faber terug als het gaat om de sluiting van de Landelijke Vreemdelingenvoorziening (LVV).

15. 28 januari 2025. De Wet gegevensverwerking persoonsgerichte aanpak radicalisering en terroristische activiteiten wordt aangenomen. Dit maakt informatiedeling tussen gemeente en politie mogelijk over mensen die in verband gebracht worden met radicalisering. Ook dit is een brede bevoegdheid. De term “radicalisering” is in deze wet zo breed dat iedereen met een uitgesproken politieke mening (die de politie en gemeente niet zint) mogelijk hieronder gebracht kan worden.

16. 30 januari 2025. De foto’s van een aantal verdachten van een kunstroof in Assen worden openbaar gemaakt. Dit is een grote privacyschending zonder juridische basis. Daarnaast werd het gebruikt om een getuigenis af te dwingen.

17. 3 februari 2025. De Efteling verbiedt “levensbeschouwelijke of politieke uitingen” in hun park, en controleert mensen daar ook op.

18. 7 april 2025. VVD-Kamerlid Ingrid Michon wil burgemeesters de bevoegdheid geven om “ordeverstorende” berichten te verbieden.

19. 15 mei 2025. Een extreem-rechtse “burgerwacht” voert “grenscontroles” uit op zoek naar vluchtelingen. Dit wordt door Geert Wilders gevierd.

20. 19 juni 2025. Het “verheerlijkingsverbod terrorisme” komt in internetconsultatie. Deze wet bevat een breed verbod om “steun” uit te spreken voor organisaties die als terroristisch bestempeld zijn, en om terroristische handelingen te bejubelen.

21. 3 juli 2025. De Tweede Kamer neemt de twee asielwetten van Faber aan, met daarbij nog een strafbaarstelling van “onrechtmatig verblijf” als een misdrijf. Dit betekent dat ongedocumenteerde mensen nog minder beschermd zullen worden.

22. 4 juli 2025. De Wet gegevensvergaring openbare orde gaat in internetconsultatie. Deze wet geeft brede bevoegdheden aan politie en gemeenten om mensen te bespioneren bij “dreigende verstoringen van de openbare orde”.

23. 4 juli 2025. Coevorden weigert vluchtelingen op te vangen nadat racistische relschoppers de gemeente onveilig hebben gemaakt. Wilders maakt gebruik van deze woede door een aantal demonstraties aan te moedigen.

24. 11 juli 2025. De Wet aanscherping taakstrafverbod gaat in internetconsultatie. Deze wet verbiedt rechters het opleggen van een taakstraf als iemand geweld heeft gepleegd tegen hulpverleners, waaronder ook agenten worden begrepen.

25. 11 juli 2025. In strijd met het advies van de WODC wordt de Tijdelijke wet bestuurlijke maatregelen terrorismebestrijding permanent gemaakt. Dit, terwijl de tijdelijkheid van de wet juist een belangrijke waarborg was.

26. 16 mei 2025 (niet chronologisch). De Wet conservatoir beslag DNA is ingediend bij de Tweede Kamer. Deze wet zorgt dat DNA van alle verdachten van “zware” misdrijven (zoals winkeldiefstal) bij arrestatie wordt afgenomen in plaats van bij veroordeling. Dit maakt dat politie en OM een enorme databank kunnen maken, onder meer van mensen die verdacht worden (maar nog niet veroordeeld zijn) van het bezetten van een snelweg.

27. 26 juli 2025. De VVD publiceert een verkiezingsprogramma waarin ze inzetten op repressie. Meer politie, meer militairen, meer bevoegdheden voor de veiligheidsdiensten, en meer repressie tegen moslims, migranten en vluchtelingen.

28. 18 augustus 2025. Een nieuwe regel van gevangenissen verbiedt advocaten om laptops en telefoons mee te nemen in gesprekken met hun cliënten. Zo kunnen advocaten hun cliënten minder goed bijstaan.

29. 8 september 2025. Het kabinet dient een novelle in die de Asielnoodmaatregelenwet wijzigt om hulp voor ongedocumenteerden niet langer strafbaar te maken. Dit in de hoop dat de strafbaarstelling voor ongedocumenteerden wél door de Eerste Kamer komt.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Twitter. Laatste update 8 september 2025.)