Waarom zijn ze toch zo bang van de Afropeaanse identiteit, vraagt Queen Nikkolah zich af

Queen Nikkolah, bedacht door een kunstenares als antwoord op Zwarte Piet, heeft te maken gekregen met veel vijandigheid. Het doel was om blijdschap te verspreiden, traktaties uit te delen en een inclusief feest te maken dat kon worden toegevoegd aan het feestrooster. Maar Queen Nikkolah – een zwart vrouwelijk personage dat kinderen in België een tegenwicht biedt voor de feestelijke figuur van Sinterklaas en zijn controversiële knecht Zwarte Piet – is in het centrum van een culturele oorlog terechtgekomen.

Het conflict barstte los nadat het nieuws bekend werd dat Queen Nikkolah deze week het stadhuis van Gent zou bezoeken voor een evenement waarvoor meer dan 200 mensen zich hadden ingeschreven. Conservatieve en extreem-rechtse politici gingen voorop en beschuldigden het personage ervan de traditie te bedreigen en een kinderevenement te willen gebruiken om een politieke agenda door te drukken.

De burgemeester van de stad reageerde snel en kondigde aan dat het bezoek zou worden verplaatst naar een andere locatie om geen verwarring te zaaien tussen Queen Nikkolah en Sinterklaas, die een paar weken eerder het stadhuis had bezocht. “Er is niets mis met Sinterklaas zoals we hem kennen”, vertelde Mathias de Clercq, burgemeester van Gent, aan persbureau Belga. “We moeten niet proberen om hem in iets anders te veranderen.” Noch de burgemeester, noch de gemeente antwoordde op een verzoek om commentaar van The Guardian.

Anneleen Van Bossuyt, een politica bij de Vlaamse separatistische partij N-VA, zei in een blogpost getiteld “Woker dan woke” op de website van de partij dat het voorgestelde evenement met Queen Nikkolah “absoluut onaanvaardbaar” was. “We mogen ons onze tradities niet laten afnemen”, zei Van Bossuyt, die het vergeleek met een voorstel om waarschuwingen te plaatsen op Pippi Langkous-boeken in de stadsbibliotheek na beschuldigingen dat de verhalen raciale stereotypen bevatten.

De kunstenares achter het personage verwierp het idee dat Queen Nikkolah een afwijzing van traditie zou zijn. “Mensen zien Queen Nikkolah als een bedreiging”, zegt Laura Nsengiyumva, de in België geboren architect en kunstenaar van Rwandese afkomst. “Maar als ik niet van deze traditie zou houden, dan zou ik het niet opgepakt hebben. Het is ook een verlangen om er deel van uit te maken.” Hoewel ze al eerder te maken had gehad met tegenstand, leek de beslissing om Queen Nikkolah uit het Gentse stadhuis te weren bijzonder “symbolisch”, zegt ze. “Het zegt ons echt dat ‘je niet officieel bent, je maakt geen deel uit van deze samenleving'”.

Nsengiyumva creëerde het personage in 2017, op zoek naar een oplossing voor het traditionele verhaal van Sinterklaas en Zwarte Piet, een figuur die alom als racistisch wordt gezien vanwege zijn portrettering door witte mensen met blackface, krullende pruiken en felrode lippen. “Het kwam voort uit een behoefte van de gemeenschap, niet alleen van niet-witte mensen, maar ik denk ook van witte bondgenoten die een alternatief zochten om de koloniale mythe rond Sinterklaas te ontmantelen”, zegt ze.

Queen Nikkolah werd al snel de belichaming van deze zoektocht, die bijdroeg aan de opkomende protesten in België en Nederland tegen de aanwezigheid van Zwarte Piet bij de intochten. Het personage van Zwarte Piet was oorspronkelijk een duivel en werd later afgebeeld als een zwarte persoon tijdens het koloniale tijdperk, zegt Nsengiyumva. Naast de problematische geschiedenis houdt de traditie raciale vooroordelen in stand tegen velen in de samenleving, aldus Nsengiyumva. “Aan de basis ligt het feit dat het een personage van Afro-afkomst is dat in dienst staat van Sinterklaas”, zegt ze. “Ik denk dat het deel uitmaakt van veel jeugdtrauma’s voor zwarte Belgen, voor Afro-Belgen, omdat je wordt uitgescholden voor Zwarte Piet, je wordt met hem vergeleken.”

Ze ziet Queen Nikkolah als een tegengif voor dit alles en biedt kinderen een krachtig beeld van een sterk, vrouwelijk zwart personage dat ook deel uitmaakt van de vieringen. Minuten na het begin van de bezoeken is de impact vaak al voelbaar, zegt ze. “Het is hemels, we hebben momenten van vreugde, het gaat echt om vreugde en positiviteit.” Ouders vertellen later verhalen over hun meisjes die spelen dat ze koningin zijn – in plaats van prinses – na de bezoeken. “Voor mij is dat het meest waardevolle, dat ze groter dromen.”

In 2019, toen België campagne voerde voor de zwaarbevochten verkiezingen, werd Queen Nikkolah ongewild een graadmeter voor het politieke klimaat. “Het vertelt je veel over hun agenda, ze hebben wat doelen nodig en wat afleiding van echte problemen”, zegt ze. “We kregen doodsbedreigingen, ik moest optreden met undercover politie. Het ging echt ver.”

Toen de haatberichten zich begonnen op te stapelen, moest ze zich verweren tegen beschuldigingen dat ze de Europese identiteit probeert uit te wissen. “Het onthult hun eigen vreemdelingenhaat”, zegt ze. “Omdat ik Europeaan ben, ben ik een zwarte Afro-Europeaan. Wij bestaan. En dat is het met Queen Nikkolah”, vervolgt ze. “We hebben ook een Afropese identiteit nodig. Als het bedreigend voor hen is, moeten ze zichzelf de vraag stellen: wat is bedreigend voor hen? Is het het feit dat ik zwart ben? Want er zijn nu eenmaal zwarte Europeanen.”

Zelfs toen Queen Nikkolah onder vuur lag, steeg het aantal aanvragen om deel te nemen aan het evenement in Gent. Er worden nu meer dan 300 mensen verwacht. “Ik hou niet van dit soort publiciteit, maar ik zou zeggen dat het ons heeft geholpen om de families te bereiken die het echt nodig hebben”, zegt ze. De exacte locatie van het evenement wordt echter nog vaag gehouden vanwege zorgen over de openbare veiligheid. Nsengiyumva zei dat de organisatoren er alles aan doen om ervoor te zorgen dat de deelnemende families beschermd zullen worden. “Ik zie meer liefde dan haat”, zegt ze. “Maar wat ik zie is veel haat.”

Het is wat ze beschrijft als de paradoxale status van het personage: de stijgende vraag naar optredens leidde ertoe dat Queen Nikkolah zich vermenigvuldigde. Zes mensen doorkruisen nu het land om kinderen te bezoeken, zelfs nu de oppositie groeit. “Het is voor ons geen reden om te stoppen”, zegt ze. “We zullen het blijven doen – alleen al de meisjes die ervan dromen koningin te zijn is genoeg reden om door te gaan.”

Ashifa Kassam

(Dit is een vertaling van het artikel “Belgian character created to add inclusivity to festive season dragged into row”, dat gisteren in The Guardian verscheen.)