Beveiligers die activisten mogen wegslepen banen de weg voor fascistische knokploegen

Eerder zei ik dat beveiligers bij het wegslepen van actievoerders tegen de Gaza-genocide uit het gebouw van de Tweede Kamer in strijd met de wet handelen. Daar kreeg ik een aantal vragen over, dus in dit draadje licht ik het toe. En jawel, ook hier signaleer ik een enge ontwikkeling in de uitholling van de democratie. Een artikel over private beveiliging en het geweldsmonopolie van de staat.

Het centrale begrip in een analyse van geweld in deze context is het “geweldsmonopolie”. In een democratische rechtsstaat gaat het parlement over het wettig gebruik van geweld, en zijn er strenge regels voor het gebruik van geweld.

Reden hiervoor is dat geweld een manier is om macht uit te oefenen. Je zou kunnen zeggen: alle macht is geweld, al het geweld is macht. In een democratie zou macht altijd democratisch gelegitimeerd moeten zijn.

Ik ben anarchist en dat betekent dat ik vind dat geen enkel hiërarchisch orgaan macht zou moeten kunnen uitoefenen. In dit artikel beperk ik me echter tot de gevaren voor de huidige liberale rechtsorde, zonder utopische benadering.

Ook zijn er altijd al grote problemen geweest met de democratische legitimering van geweld. Daar komen we later op terug. Voor nu goed om te weten dat wat we nu hebben slecht werkt, maar dat het nog verder kan verslechteren.

Vanwege het geweldsmonopolie is fysiek geweld in principe verboden, tenzij de wet geweld goedkeurt. Dit is het legaliteitsbeginsel: de staat mag niets zolang er geen wettelijke regeling is. Je moet het geweldsmonopolie en het legaliteitsbeginsel dus samen lezen.

Wanneer is geweld toegestaan? Het bekende voorbeeld is de politie. Ingevolge de Politiewet 2012 heeft de politie een algemene geweldsbevoegdheid, maar met (in theorie) strenge inperkingen van rechtmatigheid, proportionaliteit en subsidiariteit.

Dit gebruik van geweld is verder ingeperkt via het Wetboek van Strafvordering en de Geweldsinstructie. Ook worden politieambtenaren getraind in geweld. In theorie is dit om de burger te beschermen (op de praktijk gaan we later in).

Geweld is namelijk niet alleen een machtig middel, het is ook heel lastig om geweld te beperken als het eenmaal wordt ingezet. Geweld is chaotisch, en je kan niet voorspellen wat een duw of een klap teweeg brengt. Ook dit maakt geweldsinzet gevaarlijk.

Een ander voorbeeld van legale geweldsinzet is “noodweer” en “noodweerexces”. Dit is zelfverdediging: je mag je lijf en leden met geweld verdedigen. Ook hier zijn strenge regels: als je kan vluchten, moet dat in het algemeen, en het geweld moet proportioneel zijn.

Waar is het geweldsgebruik van private beveiligers genoemd? Antwoord: niet! Private beveiligers zijn voor wat geweld betreft gewoon burgers, zegt ook de branche zelf.

Dat is ook logisch. Private beveiligers staan onder het bevel van degene die ze inhuurt. Het kan niet zo zijn dat mensen met geld een private politiemacht kunnen inhuren. Beveiligers mogen zich ook beroepen op noodweer, maar binnen hetzelfde strenge kader.

Net als alle burgers mogen beveiligers ook een burgerarrest uitvoeren. Maar als er politie is (zoals in het geval van de demonstratie), moet de politie het overnemen. Bovendien moet ook hier het geweld proportioneel zijn.

De beveiligers in de Tweede Kamer (door hun zilveren V-tje te herkennen als private beveiliging) mogen dit geweld tegen actievoerders dus helemaal niet gebruiken. Waarom is dat van belang?

We willen niet dat private beveiliging zonder wettelijke grondslag zomaar demonstranten kan wegslepen. Als dat kan, dan kan Shell ook beveiligers inhuren om demonstraties de kop in te drukken. Of de Bijenkorf kan stakers laten wegslepen. Zonder democratische controle.

Groter nog is het gevaar van het legitimeren van buitenwettelijk geweld, wat we hier zien. Parlementariërs hebben hun mond vol over de demonstranten, veroordelen hun aanwezigheid, maar dus niet het illegale geweld. Dit kan de volgende keer dus weer.

Dit schept het precedent dat als het parlement je maar vervelend genoeg vindt, je niet beschermd wordt door het geweldsmonopolie. Logica die doorwerkt in bijvoorbeeld de vele extreem-rechtse burgerwachten die Nederland rijk is. Wat is dan het gevolg?

Dat weten we al. Weet je nog dat ik het had over ons falende systeem? De regels, waaronder het geweldsmonopolie en het legaliteitsbeginsel, werken alleen voor zover ze worden gehandhaafd. Die handhaving ontbreekt nu al op veel plekken.

Zo werden vluchtelingen in Hoogeveen door onbevoegde BOA’s in elkaar geslagen, in strijd met de wet. Hierop kwam geen politieke backlash en het gebeurt dus nog steeds.

Demonstranten in Staphorst werden geconfronteerd met geweld van vijandig en gewelddadig ‘publiek’, waarbij minister Yeşigöz het opnam voor het niet-handelen van politie.

Ook politiegeweld zelf gaat vaak te ver, waar ook nauwelijks aandacht voor is. En natuurlijk, ook XR krijgt te maken met buitenproportioneel geweld.

De engste ontwikkeling vind ik de opkomst van burgerwachten en “buurtcommando’s”. Vaak aan lokale ondernemers gelieerde knokploegen die vooral mensen van kleur aanvallen en ontvoeren. De politie werkt ermee samen.

Zoals gezegd: geweld is macht, en macht is geweld. Wie het geweld van private beveiligers, BOA’s en politie niet indamt, geeft macht uit handen aan ondemocratische organen zoals het bedrijfsleven. Met als resultaat een parallel veiligheidsapparaat.

Geweld heeft zich altijd al gericht tegen hen zonder institutionele macht: vluchtelingen, demonstranten, arme mensen. We zien nu simpelweg wat er gebeurt als dat geweld op een steeds bredere groep mag worden toegepast. Dat soort fascisme heeft in Nederland altijd bestaan.

Waar geweld altijd is gebruikt tegen mensen van kleur, vluchtelingen en andersdenkenden, kruipt het nu omhoog, uit de krochten, naar het daglicht. Omdat dit soort fascisme nu het daglicht kan verdragen. Tenzij wij het een halt toeroepen.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Twitter.)