Fascisme in de geschiedenis van Natuurmonumenten en de Vogelbescherming

Wat voor man was Van Tienhoven? “Een autoritaire, ontoegankelijke man die weinig tegenspraak duldde. Met name van inspraak van jongeren en vrouwen moest hij niks hebben. Thijsse noemde de aanpak van Van Tienhoven in 1936 al eens het ‘Führerprinzip’, verwijzend naar de persoon die destijds bij onze oosterburen huishield. Toch ben ik nergens tegengekomen dat Thijsse echt moeite had met deze houding. Behalve bij Natuurmonumenten was Van Tienhoven ook nauw betrokken bij verschillende internationale natuurbeschermingsorganisaties, Vereniging De Hollandsche Molen en de Nederlandse Vogelbescherming. Eind jaren 30 bracht hij al deze clubs onder in zijn pand aan de Amsterdamse Herengracht. Hij was duidelijk op zoek naar alleenheerschappij binnen de natuurbescherming.” Stokte die missie toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak? “Integendeel, de bezetting kwam Van Tienhoven eigenlijk wel goed uit. Zijn streven naar alleenheerschappij en zijn visie op natuurbescherming pasten perfect in het plaatje van de Duitsers. Zij hadden hout nodig als brandstof en bouwmateriaal, maar ook jachtterreinen voor de SS-bazen. En Van Tienhoven was zeer bereid om daaraan mee te werken. Zo kon hij op z’n post blijven zitten. Hij was dus veel meer dan burgemeester in oorlogstijd. In 1941 werd Van Tienhoven door de hoogste SS-baas in Nederland aangesteld als hoofd van de natuur- en cultuurkamer.” Wat betekende deze houding voor de andere bestuurders en leden van Natuurmonumenten? “De grootste impact had het op de joodse bestuurder Henri Polak, de eerste politicus in Nederland die landelijk aandacht vroeg voor natuurbescherming. Dat begon al voor de oorlog uitbrak, in 1936, toen NSB-er James van Hoey Smith toetrad tot het bestuur van Natuurmonumenten. Polak had hier grote moeite mee en weigerde naast hem plaats te nemen. Hij waarschuwde meerdere malen voor het ‘binnenwandelende fascisme’, maar Van Tienhoven deed hier helemaal niks mee. Uiteindelijk is Polak zelf opgestapt. Kort na het uitbreken van de oorlog heeft hij Van Tienhoven nog een briefje geschreven met de tekst: ‘Ben ik dan geen vriend meer van je?’ Dat vond ik behoorlijk aangrijpend om te lezen. Niet veel later zijn Polak en z’n vrouw verraden en afgevoerd.”

Hidde Jansen en Michiel Wijnbergh in Natuur als rechtse hobby (Downtoearthmagazine.nl)