Queere piraten en moordenaressen: podcasts over misdadige vrouwen

Een bank overvallen vond ik stoer. Toen ik als tiener een boek over de geschiedenis van bankovervallen (Vabanque) las, was ik helemaal weg van de verhalen over bankovervallen, vooral als het over vrouwen zoals Margrit Czenki ging. Zij overviel banken omdat ze tegen het kapitalisme was. Dubbel stoer. Sindsdien is de fascinatie voor vrouwelijke boeven gebleven. Door podcasts te luisteren ben ik inmiddels meer te weten gekomen over vrouwelijke piraten, zoals Zheng Shi, Anne Bonny en Mary Read. Dat er ook vrouwen waren die aan piraterij deden, was nieuw voor mij.

Tijdens de geschiedenislessen op school hoorde ik bijna nooit iets over vrouwen. Zij speelden geen rol in de geschiedenisboeken. Ik was dan ook bijzonder geïntrigeerd toen ik de verhalen hoorde over moordende en revolterende, tot slaaf gemaakte vrouwen zoals “Negro Fiend”, Harriet Tubman en Margaret Garner. Ook boeiden me de verhalen over de vrouwen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ook al wist ik dat vrouwen actief in het verzet waren, toch verbaasde het me hoeveel het er eigenlijk waren. De verhalen over Hannie Schaft en al die andere vrouwen kende ik nog niet.

Vrouwen kwamen overigens wel voor in romans en andere fictieve verhalen die ik las. In veel van die boeken werden de vrouwelijke personages echter onderschat. Vrouwen fungeerden vaak als bijrol en werden als minnaressen of slachtoffers gepresenteerd, die gered moeten worden. Dit beeld wordt gelukkig niet in alle boeken gereproduceerd. Hoop geven de talrijke queere bibliotheken die boeken met een ander vrouwenbeeld in hun collectie hebben.

Ook in opvallend veel films hebben vrouwen alleen een bestaansrecht als het om een man gaat. Probeer eens de bekende Bechdeltest: kies een film, tel de vrouwelijke personages, noteer hun namen en let op waarover zij praten. De film is “geslaagd” als er minstens twee vrouwen waarvan de namen bekend zijn met elkaar praten over een ander onderwerp dan mannen.

Het beeld dat werd en deels nog steeds wordt geschetst in sommige (geschiedenis)boeken en films stoort me enorm, omdat het uitgaat van een patriarchaal denkbeeld: de onzichtbare of hulpeloze vrouw die door de man moet worden gered. Ik weet trouwens niet wat ik erger vind: vergeten te worden door de geschiedenis of verhalen waarin je permanent als kwetsbaar en hulpbehoevend wordt neergezet.

Ik had in elk geval behoefte aan verhalen over sterke vrouwen en was daarom begonnen podcasts over vrouwen te verzamelen die niet worden gered, maar die bedriegen, roven en moorden. En het zijn er veel! Voor deze podcastbespreking luisterde ik naar verschillende waargebeurde verhalen over piraten, moordenaressen, verzetsheldinnen, oplichters en bankovervalsters.

Het gaat om daden die volgens de (toen geldende) wet strafbaar waren. Sommige van die daden zou ik echter als noodzakelijk beschouwen. Noodzakelijke daden zijn bijvoorbeeld daden van vrouwen die zich verzetten tegen een onderdrukkend regime, zoals gewelddadige echtgenoten, slavenhouders en nazi’s. In de volgende podcasts hebben overigens niet alle vrouwen alleen maar nobele bedoelingen. Ze doen wat dat betreft niet onder aan de mannen. Sommigen zijn gewoonweg “badass”.

Veel luisterplezier!

1) Queere piraten: “The Ballad of Anne & Mary”

[Podcast musical uit 2022, van Long Cat Media, in vijf delen, in het Engels.]

De oudste vrouwelijke boeven die ik in mijn zoektocht naar stoere vrouwen ben tegengekomen, zijn piraten. De verhalen over vrouwelijke piraten doen me altijd wegdromen in een lang verleden tijd en deze geweldig goed gemaakte productie neemt je mee in deze tijd. Het verhaal begint bij het einde. Anne Bonny en Mary Read zitten in een gevangenis in Londen. Anne en Mary waren niet alleen verbonden met elkaar door de piraterij, maar ook door de liefde. Anne en Mary Read, die ook lang als Mark Read door het leven ging, hadden een liefdesrelaties met elkaar. Een journalist interviewt de twee in de gevangenis om zo hun visie op hun “misdaden” te kunnen optekenen.

2) Moord en verzet tegen ongelijkheid in het Victoriaans tijdperk: “Lady Killers”

[True Crime podcast uit 2022, van de BBC met Lucy Worsley, 30 afleveringen, in het Engels.]

In deze podcast gaat het over misdaden van vrouwen uit de 19de en 20ste eeuw vanuit een hedendaags, feministisch perspectief. Dit zijn vaak biografieën van vrouwen die zich verzet hebben en/of uit een noodsituatie zijn gaan moorden. Het loont om alle dertig aflevering van begin af aan te luisteren omdat er een rode draad in zit. Telkens na een paar afleveringen vat Lucy Worsley de verhalen samen en gaat ze in gesprek met een expert om de misdaden te duiden. Alle verhalen vormen een geheel, maar aan de aflevering over Margaret Garner moet ik regelmatig terugdenken. Garner was een tot slaaf gemaakte vrouw die probeerde te vluchten en een ongelooflijke wanhoopsdaad beging.

3) Moord en strijd tegen racisme in de VS: “Sistas Who Kill: A true crime podcast”

[True Crime podcast sinds 2021, van en met MaRah en Taz, in het Engels.]

De twee vrienden MaRah en Taz onderzoeken en vertellen verhalen van zwarte vrouwen die moorden. Ze bespreken de misdaden en hoe deze zwarte vrouwen door het (rechts)systeem anders worden behandeld dan hun witte misdaadcollega’s. Ik heb een aantal van de inmiddels meer dan 130 afleveringen geluisterd en de episode over Assata Shakur is me erg bijgebleven. MaRah en Taz vertellen in chronologische volgorde over het leven van Assata Shakur. Tussendoor leggen ze ook de link met het heden. In de VS blijkt het te zijn verboden om op scholen de Critical Race Theory te onderwijzen. Het helpt overigens als je een beetje vertrouwd bent met de black history. De maaksters leggen niet alles uit.

4) Verzet tijdens WOII: “Vrouwen in verzet” in Nederland

[Verhalende podcast uit 2022, van Quinta Rodijk, 25 afleveringen, in het Nederlands.]

Een podcast waarbij je meteen de diepte in wordt gegooid. Geen context of uitleg over de biografieën van de Nederlandse vrouwen. Nee, deze podcast windt er geen doekjes om en laat meteen horen wat de verzetsdaden tijdens de Tweede Wereldoorlog waren en hoe het met de vrouwen is vergaan. Het zijn fragmenten uit de levens van Hannie Schaft, Janny en Lien Brilleslijper, Freddie en Truus Oversteegen, Jacoba van Tongeren en Truus Wijsmuller. Het lijkt deels voorgelezen uit brieven of dagboekaantekeningen. Dit maakt het authentiek.

5) Hedendaags verzet tegen fascisme in Duitsland: “Die Fascho-Jägerin?! – Der Fall Lina E. und seine Folgen”

[Documentaire podcast van de Mitteldeutsche Rundfunk, uit 2023, zes afleveringen, in het Duits.]

De Duitse Lina E. werd in 2023 veroordeeld voor onder andere het lidmaatschap van een criminele organisatie. Met deze zogenaamde criminele organisatie wordt de Anti-Fascistische Actie (antifa) bedoeld. In deze podcast gaat het om de reconstructie van de rechtszaak tegen Lina en wat eraan vooraf ging.

Ik had lang nodig om deze podcast daadwerkelijk te luisteren omdat ik de steden en wijken die in deze podcast worden genoemd uit mijn jeugd in de jaren negentig ken. Uiteindelijk heb ik het wel beluisterd. Tijdens het luisteren had ik helaas het gevoel dat de makers vooral gedreven waren door een soort van sensatielust of fascinatie voor Lina. De journalisten bevestigen dit ook. Deze zaak heeft hun aandacht getrokken omdat het om een vrouw gaat die geweld gebruikt.

De podcast is alsnog de moeite waard om te luisteren omdat je zo meer te weten komt over een hedendaagse jonge anti-fasciste. Voor mij zijn vrouwelijke anti-fascisten in Duitsland overigens geen onbekend fenomeen en zij hebben zeker geen mannen nodig om een eigen mening en strategie te ontwikkelen. Het doet wel pijn om te realiseren dat elke generatie telkens opnieuw moet opstaan tegen het nogal hardnekkige fascisme en er daarbij alleen voor staat. Het citaat van Esther Bejarano, dat vaker in de podcast voorkomt, is helaas meer dan juist: “Wer gegen Nazis kämpft, braucht sich auf den Staat nicht zu verlassen.”

6) Badass women in de VS: “Lawless Ladies”

[True Crime podcast, sinds 2023, van de Rebel Queens, in het Engels.]

Er zijn best veel true crime podcasts over misdadige vrouwen. “Lawless Ladies” is een relatief nieuwe podcast en het enthousiasme over vrouwelijke boeven spettert er bij de twee bevriende moderatoren van af. Ze proberen niet eens hun sensatielust te verbergen. Zij praten op een bijna opgewonden en vrolijke manier over ‘wetteloze vrouwen’. Ik moet toegeven dat ik het leuk vind om naar hen te luisteren. Ook zijn de verhalen soms best heftig. Een waarschuwing is hier wel op zijn plaats. Lees eerst de beschrijving voordat je een aflevering gaat aanzetten, want niet alle vrouwen die in deze podcast worden besproken, zijn heldinnen of slachtoffers die zich verzetten. Sommige vrouwen zijn gewoonweg gewelddadig.

7) Een van de hedendaagse Nederlandse misdadige vrouwen: “In de ban van Rian, Over Rian van Rijbroek”

[Waargebeurde misdaad podcast uit 2022, van Tubentia en het AD, 9+ afleveringen, in het Nederlands.]

Wat Rian van Rijbroek doet/deed, vind ik persoonlijk echt niet stoer. Ze richt veel schade aan en dat puur uit hebzucht. Interessant is het verhaal van Rian van Rijbroek wel, omdat zij gebruik maakt van stereotypen. Stereotypen komen echter ook terug in de interviews die Angelique Kunst voert met verschillende mensen over Van Rijbroek. Ben benieuwd wat mensen ervan vinden die meer verstand hebben van gender- en mediastudies.

8) Van gegijzelde tot overvalster: “Patty Hearst – Princess and Terrorist”

[Musical podcast van Stereo Total, 53 min, in het Duits en Engels.]

Deze laatste podcast is een bijzondere podcast. Bijzonder om meerdere redenen: het verhaal van de SLA, het gedrag van Patty Hearst, de podcast zelf en de makers van de podcast. In de podcast gaat het om de steenrijke Patty Hearst die als 19-jarige door de guerrillagroep SLA wordt ontvoerd. SLA staat voor “United Federated Forces of the Symbionese Liberation Army”. Na haar ontvoering sluit Hearst zich bij de SLA aan en doet ze ook mee aan bankovervallen. Ze wordt zo tot een boegbeeld van de anti-Vietnamoorlog beweging in de VS. Na haar arrestatie zegt ze ter verdediging dat ze was gehersenspoeld. De manier hoe haar verhaal wordt verteld, vind ik fantastisch. Het is een mix uit een verhalende podcast en een musical. Te horen zijn interviews met Patty Hearst, die worden afgewisseld met songs die het verhaal verder vertellen. Echt een prachtige podcast van de band “Stereo Total”.

Ronja