Leiden Canal Pride – waarom er van de gemeente geen objectief antwoord kwam over het politiegeweld
Op zaterdag 2 september vorig jaar werden tijdens de Leidse Pride queeractivisten ‘s ochtends weggedreven en ingesloten, en ‘s middags in elkaar geslagen door de politie. In de week erna vertelde de burgemeester hierover leugens in de gemeenteraad, waar ook vijf mensen naar aanleiding van het politiegeweld inspraken. Dit alles was aanleiding voor Leidse activisten, onder andere van Doorbraak, die aanwezig waren bij beide protesten, om onderzoek te gaan doen naar het politiegeweld en de besluitvorming van zowel de gemeente als de politie die hierachter lag. Waarom werden vreedzame lhbtqia+ activisten buitengesloten van een Pride die ook voor hen zou moeten zijn? Hoe kan het dat het onmogelijk gemaakt werd om kritiek te uiten en queer mensen geslagen en opgepakt werden bij de Pride? En hoe bestaat het dat de gemeente vervolgens met tevredenheid terugkijkt op die dag?
Om te onderzoeken wat er zich intern bij de gemeente en politie heeft afgespeeld, begonnen wij een Woo-procedure (zie kader onderaan), waarbij we bij beiden stukken opvroegen. De stukken die we via de gemeente kregen, bevestigen voor ons dat die meer bezig is met haar eigen imago dan met begrijpen wat een Pride eigenlijk is, of zou moeten zijn. Laat staan dat ze zich zouden verdiepen in wat er zich die dag heeft afgespeeld op de brug, en wat dat betekent in het licht van Pride. Uit ons onderzoek blijkt onder andere dat de gemeente er al van tevoren op rekende dat de politie bij ons zou ingrijpen. Ook nádat wij onze getuigenissen over politiegeweld op internet hadden gezet, en de insprekers hun ervaringen met de gemeenteraad hadden gedeeld, blijft de gemeente onverschillig. Getuigenissen die de ambtenaren en bewindslieden wel degelijk zijn opgevallen, want dat is ook te zien in de stukken.
Onze berichtgeving over de Leidse Prides
Onderzoek naar het geweld op 2 september 2023
1. Leiden Canal Pride – de weggemoffelde achtergrond en geschiedenis (6 juni 2024) (in English)
2. Leiden Canal Pride – waarom er van de gemeente geen objectief antwoord kwam over het politiegeweld (12 juni 2024) (in English)
3. Leiden Canal Pride – ijskoude gemeentelijke bureaucratie leidde tot geweld tegen queeractivisten (14 juni 2024) (in English)
4. Leiden Canal Pride – volgens politie Haaglanden is een losgeslagen ME-er “gepast geweld” (25 september 2024)
5. Leiden Canal Pride – afzwaaiend burgemeester Van der Velden heeft niets geleerd (1 oktober 2024)
Alles rond de Leidse Canal Pride van 2 september 2023
– Aankondiging anti-kapitalistisch blok bij de Leidse Pride (24 augustus 2023)
– Aankondiging actie “Geef fascisten geen kans om drag queen-voorleesuurtje te verstoren” (30 augustus 2023)
– Live verslag van de Leidse Pride op Twitter (2 september 2023)
– Leidse burgemeester accepteert geen links geluid bij de Pride (en legt fascisten geen strobreed in de weg) (2 september 2023)
– Verklaring van Queer Pride March Leiden over politiegeweld tegen queer-activisten bij Canal Pride (4 september 2023)
– Leidse pers en Canal Pride verzwijgen excessief geweld tegen deel van lhbtqia+ gemeenschap (5 september 2023)
– Wat de vijf queer activisten vanavond aan de Leidse gemeenteraad vertelden over het politiegeweld tijdens de Canal Pride (7 september 2023)
– Weerlegging van het verhaal van de burgemeester over het politiegeweld tijdens de Leidse Canal Pride (8 september 2023)
– De Mare: eerste krant die serieus aandacht besteedt aan het politiegeweld tijdens de Leidse Canal Pride (8 september 2023)
– Regenboogkapitalisme: Leidse Canal Pride wint ondernemersprijs (22 januari 2024)
– Queers pakken politiegeweld en pinkwashing terug op Catharinabrug met straatperformance (2 juli 2023)
Alles rond de Leidse Queer Pride March van 25 september 2021
– Aankondiging van de Queer Pride March (13 september 2021)
– Toespraak bij de Queer Pride March: “Plots was ik homo en bruin” (video) (25 september 2021)
– Leiden Queer Coalition: “Tussen droom en daad staan gezin en staat” (video) (26 september 2021)
– Mila bij the Queer Pride March: “Queer cultuur moet inclusief zijn” (video) (26 september 2021)
– Terugkijken naar de Leidse Queer Pride March (27 september 2021).
Het is duidelijk dat de gemeente vindt dat zíj mag bepalen waar activisten staan en wat wij doen. Dat betekende vorig jaar dat queer mensen op de Pride niet op hun zelfgekozen plek mochten staan, daar geen spandoek tegen kapitalisme mochten laten zien, en met geweld mochten worden verwijderd, omdat de “festiviteiten” niet “verstoord” mochten worden. De Pride in Leiden was niet voor de gehele queer gemeenschap. De viering van het “jezelf mogen zijn” gold niet voor iedereen. Dat maakte de gemeente Leiden hiermee pijnlijk duidelijk. En dat gaf tegelijkertijd ook de noodzaak voor zo’n protest alleen nog maar meer aan.
De driehoek gemeente-politie-OM
We kunnen nu zien in de gemeentestukken hoe binnen de gemeente de Pride en de aangekondigde demonstraties voorbereid zijn. Zo zien we dat op vrijdag 1 september 2023, de dag vóór de Pride, terwijl de voorbereidingen in volle gang zijn, twee extra driehoeksoverleggen zijn ingelast. Geen roze driehoek, maar een gemeente-politie-OM-driehoek. Om 9:30 uur en 20:00 uur, en ze zijn geheel aan de demonstraties gewijd. Omdat alle namen, behalve die van burgemeester Peter van der Velden, in de stukken zijn geanonimiseerd, kunnen we niet zien wie daarbij verder aanwezig waren, maar normaal gesproken zijn dit vertegenwoordigers van de gemeente, de politie en het OM, die praten over “de taakuitvoering van de politie en over het beleid ten aanzien van de taakuitvoering”, zo staat in de wet. Het is niet ongebruikelijk dat demonstraties op een driehoeksoverleg besproken worden. En aangezien er op de dag van de Pride in de ochtend een demonstratie vanuit extreem-rechts is aangekondigd tegen het voorleesuurtje van dragqueen Dina Diamond en een demonstratie ter ondersteuning van het voorleesuurtje vanuit Doorbraak, is het begrijpelijk dat de gemeente hierover vergadert. “Angst is met name dat er openbare ordeverstoringen gaan plaatsvinden tijdens het voorleesuur tussen demonstranten en tegendemonstranten, waar kinderen die voor het voorleesuur komen de dupe van worden”, zo lezen we in de notulen. “Officier van Justitie [door gemeente geanonimiseerd] noemt Rotterdam als voorbeeld waar eerder dit jaar een soortgelijk optreden vervroegd moest worden uit angst voor openbare ordeverstoringen.”
We weten al dat de gemeente vorig jaar maatregelen heeft getroffen. Zo publiceerden ze op de dag van de Pride, rond 8:30 uur, een noodverordening. Dus slechts zo’n anderhalf uur vóór de demonstratie. De tekst luidde: “Het is eenieder die zich door voertuig(en), kleding, uitrusting, meegevoerde voorwerpen of gedraging(en) manifesteert als (potentiële) deelnemer aan activiteiten, al dan niet in groepsverband, met de kennelijke bedoeling om de openbare orde te verstoren, verboden op een openbare of publiek toegankelijke plaats in het aangewezen gebied, zoals weergegeven op de bijgevoegde kaart Nieuwstraat, aanwezig te zijn in de periode van 2 september 2023, 9:00 uur tot 2 september 2023, 13:00 uur.”
In het verslag van de driehoek van de dag tevoren valt te lezen dat het “uitgangspunt van burgemeester Van der Velden is dat het voorleesuur voor de kinderen rustig moet kunnen verlopen”. Maar waarom, zo vragen we ons af, worden dan uitgerekend de tegenstanders naast de ingang van die bibliotheek geplaatst? Terwijl die daar komen met hatelijke spandoeken over seksuele indoctrinatie in de hoop om ouders en kinderen te weerhouden de bibliotheek te betreden? Terwijl onze demonstratie met een boodschap van inclusie en liefde weg wordt gezet om de hoek, op een plein anderhalve straat verder?
Onheilspellende puntjes
Uit de stukken blijkt dat de gemeente eerst van plan was om onze demonstratie naast de bibliotheek toe te staan, en de extreem-rechtsen verder weg te plaatsen. Op aandringen van de politie echter, zo lezen wij in een interne mail van de dag voor de Pride, “moeten de groepen daadwerkelijk wijzigen bij de Bieb”. De interne aantekeningen van gemeenteambtenaren voor de mondelinge beantwoording van raadsvragen achteraf (waarover later meer), geven een duidelijker antwoord waarom wie waar is geplaatst: “Wanneer er naar gevraagd wordt: de voorstanders hadden opgeroepen om te verzamelen bij de Hooglandse Kerk. Omdat we de groepen niet wilden vermengen is er voor gekozen om hen dichtbij hun oorspronkelijke verzamelplek te positioneren.” Goed om rekening mee te houden als je openbaar oproept voor een niet-aangemelde demonstratie dus.
Vanwege deze demonstraties op de ochtend van de Pride, waarvan de gemeente dus van tevoren vermoedt dat die onrust kunnen oproepen, maakt de gemeente al twee dagen van tevoren een woordvoeringslijn. Vermoedelijk is dit een richtlijn om snel vragen van de pers of anderen te kunnen beantwoorden. Waar die woordvoeringslijn eerst alleen gaat over het voorleesuurtje en de protesten daaromtrent, stuurt de woordvoerder van de burgemeester, die tevens bestuurscommunicatieadviseur is, op de dag vóór de Pride een versie waarin ook een alinea over het anti-kapitalistische blok, georganiseerd door Queer Pride March Leiden, op de brug is toegevoegd. Die begint al met het kopje: “Woordvoeringslijn – ingrijpen demonstratie organisatie Queer March”. De tekst spreekt over het “waarborgen van onze veiligheid” en vervolgt dan met “om ervoor te zorgen dat de Canal Parade feestelijk en zonder verstoring kon verlopen.” Het aangekondigde protest is hier dus de verstoring van de Pride, niet de kern van de activiteit zoals het zou moeten zijn.
De gemeente schrijft over de demonstratie, die dus de dag erop zou gaan plaatsvinden: “Toen de demonstranten vanmiddag bijeen kwamen op de Catharinabrug is hen daarom ter plekke alsnog te kennen gegeven dat zij zich moesten verplaatsen naar de Stille Rijn. Enkele personen gaven hier helaas geen gehoor aan en bleven staan bij de Catharinabrug. Deze personen zijn daarom …..” Verder is de richtlijn niet aangevuld. De vijf onheilspellende puntjes zijn een voorbode van wat ons die dag te wachten stond.
De woordvoerder van de burgemeester stuurde hier dus van tevoren al aan op politie-ingrijpen om queer demonstranten van de brug te verwijderen, zodat de Canal Parade geen “verstoring” zou kennen. Het is belangrijk om te begrijpen dat de hoeveelheid politie die op de dag zelf wordt ingezet het risico op geweld tegen demonstranten enorm doet toenemen. De avond tevoren, op 1 september om 23:06 uur, schrijft burgemeester Van der Velden zelf over de communicatievoorstellen: “Een goede ondersteuning! En zeer helder!!” Met zo’n vooringenomenheid van de burgemeester betreffende de demonstratie, en met deze beperkte bestuurlijke blik op wat een Pride moet inhouden, is het niet verwonderlijk dat wij geslagen zijn omdat we een ander geluid wilden laten horen.
Het feestje niet verstoren
We hebben het hier niet over zomaar een dag, maar over Pride. We hebben het hier over een dag van ruimte claimen door de lhbtqai+ gemeenschap. Ruimte claimen door queer mensen, die in de loop van de geschiedenis en tot op de dag van vandaag zo vaak zijn uitgesloten, vervolgd, opgesloten en zelfs vermoord. Overal wordt deze onderdrukking mede geïnitieerd en/of goedgekeurd door de autoriteiten, niet zelden met de politie als knokploeg-handlangers. Pride is ontstaan als protest, ís een protest, niet alléén een feest. Pride is begonnen als opstand tégen dat geweld van de politie. Dus wát heeft de politie nu te zoeken op een Pride? Het is belangrijk om dit kader tot je door te laten dringen, als je wilt begrijpen wat het echt betekent dat op de Leiden Pride queer mensen in elkaar zijn geslagen door politieagenten, terwijl ze wilden demonstreren. Het is daarom des te kwalijker om te lezen in de stukken dat de gemeente al voorsorteerde op dit geweld, en op de inperking van ons protest.
Inperkingen van demonstratierechten 2 september 2023
Lees ook ons verslag van de dag destijds.
In de ochtend:
1. demonstranten mogen niet op zelfgekozen plek staan en worden weggestuurd naar een onzichtbare plek;
2. demonstranten worden ingesloten in een zijsteeg van een winkelstraat en moeten alle spandoeken en Pride-vlaggen wegstoppen om verder te mogen lopen, op een Pride en terwijl die straat volhangt met vlaggen; queer mensen krijgen het gevoel dat de politie hen opnieuw in de kast wil stoppen;
3. alle voorbijgangers bij de bibliotheek die er queer uitzien worden weggestuurd op grond van de noodverordening;
In de middag:
4. demonstranten mogen niet op zelfgekozen plek staan;
5. zonder waarschuwing wordt er op demonstranten ingeslagen met wapenstokken;
6. spandoek wordt ingenomen;
7. er wordt geen reden gegeven waarom het spandoek niet mag worden uitgerold of men niet op de brug mag blijven staan;
8. een agent kan zichzelf totaal niet beheersen en slaat er zo op los dat hij door zijn collega’s moet worden weggetrokken;
9. een demonstrant wordt zonder reden gearresteerd;
10. demonstranten worden naar demonstratievak gestuurd waar ze vrijwel onzichtbaar zijn, behalve voor directe omstanders, en ingesloten door een linie agenten;
11. er is voortdurende dreiging van geweld naar vreedzame demonstranten;
12. demonstranten mogen het vak niet verlaten, ook niet om weg te gaan van de Pride;
13. alle mensen die het wagen kritisch geluid te laten horen, worden naar dit vak gedirigeerd, ook als ze zich niet eerder bij het protest hebben aangesloten;
14. als omstanders boos worden en een demonstrant daar wat van zegt, wordt niet de omstander aangesproken, maar de demonstrant met veel geweld gearresteerd;
15. zodra de boten langskomen, wordt de megafoon van de demonstranten ingenomen, zodat ze ook nauwelijks hoorbaar zijn;
16. de linie agenten om de demonstranten heen verhindert vrij contact met omstanders;
17. de agenten eisen een lijst met namen van mensen die later die dag nog willen gaan demonstreren (wat de demonstranten niet geven);
18. pas na de botenparade mogen de demonstranten gaan, maar ze mogen opnieuw geen zichtbare uitingen van protest bij zich dragen, ook opnieuw wordt geëist dat ze hun Pride-vlaggen wegstoppen;
19. de autoriteiten hebben de demonstranten zodanig uitgeput dat het niet meer mogelijk is om de andere twee protesten, die die dag hadden moeten plaatsvinden, nog te doen;
20. de ene arrestant wordt uren van haar vrijheid ontnomen, de andere arrestant zelfs dagen.
Laten we nu even kijken naar wat er op de brug gebeurde volgens de gemeente. Vorig jaar merkten we al op dat de burgemeester daarover loog in de gemeenteraad. Nu we de stukken hebben, kunnen we intern meekijken. Volgens de gemeenteversie is er door de politie verzocht en/of gevorderd dat wij ons van de brug zouden verplaatsen naar een door de gemeente zelf op de stoep geschilderd “demonstratievak”. In de meeste stukken die we hebben gekregen wordt dit herhaald. Voor wie niet op de brug aanwezig was, lijkt het dan waarschijnlijk allemaal zonneklaar. Maar wij waren er wel bij, en wij weten dat het gemeenteverhaal niet klopt. Een korte recap: we pakten ons spandoek, en de agenten begonnen daar gelijk aan te trekken. We vroegen hen waarom, en daarop begonnen ze te slaan. Er was geen waarschuwing, er was geen vordering, er was geen uitleg, het was direct geweld.
Waarom is het belangrijk om erover te twisten of er wel of geen vordering is gedaan door de politie? De gemeente had ons sowieso niet moeten verbieden om op die brug te staan, want wij hadden alle recht om een zichtbare plek op te eisen voor ons protest. Maar het argument dat de gemeente gebruikt, ter legitimering van het geweld dat we over ons heen kregen, is dat juridisch gezien een bevoegd gegeven bevel door een politieagent moet worden opgevolgd (we komen nog terug op de vraag of een vordering in deze situatie eigenlijk wel “bevoegd” zou kunnen zijn). Als we braaf hadden geluisterd, dan was er geen geweld gebruikt, zo is de redenering van de gemeente. Maar als er geen vordering is gedaan, dan valt er niets te “luisteren”. Daarnaast is een vordering behalve een bevel ook een waarschuwing. Theoretisch is er vanaf dat moment een tijdsvenster, hoe kort dat in de praktijk dan ook is, waarin een keuzemogelijkheid bestaat om het bevel al dan niet op te volgen. Als er geen vordering is gedaan, zoals op 2 september het geval was, dan kom je dus onverhoeds in een situatie terecht waarin geweld tegen je wordt gebruikt. De deelnemers aan het protest, waaronder wijzelf, kwamen dus plots terecht in een situatie waarin we werden geduwd en geslagen met metalen wapenstokken. We hadden geen keuze, het gebeurde in een oogwenk.
Nu we de stukken hebben, kunnen we lezen wat de bron is van de leugen bij de gemeente dat er gevorderd zou zijn. Die vindt zijn oorsprong in het verslag van de politie van de Pride, wat aan de gemeente werd gestuurd diezelfde avond van zaterdag 2 september, even na 20:00 uur. De politie schrijft: “Omstreeks 15:30 uur werd er door een groep van zo’n 40 linkse antikapitalistische demonstranten gedemonstreerd op de Catharinabrug waarbij men een banner had opgehangen. Om de openbare orde te herstellen werden de demonstranten gevorderd zich te verwijderen en zich te verplaatsen richting het aangewezen en nabijgelegen demonstratie locatie op de Stille Rijn. Omdat zij daar in eerste instantie geen gehoor aan gaven hebben meerdere politieambtenaren (veelal licht) geweld gebruikt.”
Politieogen
Hoe deze rapportage tot stand is gekomen, is iets dat wij nog niet kunnen achterhalen, nu de politie al een half jaar lang weigert om stukken openbaar te maken (zie kader). Pas sinds kort hebben ze enkele stukken vrijgegeven, die echter juist meer vraagtekens over dit punt opwerpen. Via de nu geleverde notulen van de Staf Grootschalig en Bijzonder Optreden kunnen we de hele dag via politieogen volgen. Vanaf 9:00 uur is er bijna elk uur een korte vergadering met een update over de situatie. Om 15:00 uur schrijft de politie: “druk in de stad maar niet met doelgroepen”. Om 16:00 uur: “Opstootje op de Catharinabrug, werd een spandoek gehangen en de demonstranten wilden zich niet verplaatsen richting het aangewezen nabij gelegen demonstratievak (Stille Rijn)”. Ook wordt er melding gemaakt van de twee arrestaties. Opvallend is dat hier geen melding wordt gemaakt van een gedane vordering, wat de juridische grond had kunnen vormen voor het politie-optreden. Ook in de vergaderingen daarna, om 17:00, 18:30 en 19:15 uur, wordt er niet gerept over een vordering. Deze vergaderingen gaan in op de situatie in de stad op de respectievelijke tijdstippen.
Verloop Woo-procedure
Op 2 oktober 2023 deden wij een verzoek bij de gemeente en politie om informatie openbaar te maken over de maatregelen rondom demonstraties en veiligheid bij de Pride, evenals stukken over evaluaties en andere terugblikken daaromheen. Dit is een verzoek op basis van de Wet openbare overheid (Woo). Bestuursorganen hebben vier weken de tijd om te reageren op het verzoek, waarbij ze in principe alles openbaar moeten maken waarbij geen weigeringsgrond van toepassing is. De termijn kan één keer worden verlengd met nogmaals vier weken. Tegen het besluit kun je in bezwaar. Bij het uitblijven van een besluit kun je naar de rechter. Na een bezwaarprocedure kun je eventueel nog in beroep en hoger beroep. Lees hier meer over hoe de Woo werkt.
De gemeente Leiden stuurde op 8 december een aantal stukken op, waarna wij bezwaar aantekenden omdat niet alle stukken waren geleverd en van de geleverde e-mails en bijlagen kon de onderlinge samenhang niet goed worden vastgesteld. In het verloop van de bezwaarprocedure kregen we nog twee keer stukken. Er is ondertussen een besluit op ons bezwaar genomen. Ten tijde van het schrijven van het artikel hebben we nog niet besloten of we daartegen in beroep zullen gaan.
De politie beloofde eind 2023 spoedig met een besluit te komen over het leveren van stukken, maar we hoorden niets van hen. We startten daarop bij de rechter een beroep “weigeren te beslissen”. Die deed op 8 april 2024 uitspraak dat de politie binnen twee weken een besluit moest nemen op straffe van een dwangsom. Bij het schrijven van dit artikel zijn zeer recentelijk nog enkele stukken openbaar gemaakt. Er zijn echter nog meer stukken, die de politie wel heeft aangekondigd, maar nog niet heeft overhandigd, acht maanden na het verzoek.
In een chat van 2 september, tussen een politieambtenaar die aanwezig is bij deze uurlijkse overleggen en een anonieme ander, schrijft de politieambtenaar om 19:01 uur: “De rapportages zijn gedeeld met OZ Leiden (sic).” Om 19:53 uur: “Korte samenvatting van GP Leiden (gebiedsgebonden politie; red). […] Omstreeks 15:30 uur: demo van ongeveer 40 linkse antikapitalistische demonstranten op de Catharinabrug. Gevorderd zich te verwijderen.” Dus om 19:00 uur zijn er rapportages gedeeld, en een uur later staat in de samenvatting de vordering opeens wél genoemd. Zijn het de agenten die ter plekke waren, die dit in hun individuele verslagen hebben opgeschreven?
De vraag resteert: op welke grond had de politie eigenlijk mogen vorderen? Terwijl wij op de brug stonden, en geduwd en geslagen werden, vroegen we herhaaldelijk op grond waarvan de politie ingreep. De die ochtend gepubliceerde noodverordening bij het voorleesuurtje was slechts tot 13:00 uur van kracht, en bovendien viel de Catharinabrug buiten het gebied ervan.
Inmiddels is ons duidelijk geworden, door ons onderzoek, dat de gemeente “aanwijzingsbesluiten” gemaakt had voor alle aangekondigde demonstraties in het centrum. Zo’n aanwijzingsbesluit geeft de kaders weer waarbinnen de gemeente wil dat je demonstratie plaatsvindt. Tegen dit soort besluiten staat bezwaar en ook een gang naar de rechter via een spoedprocedure open. In het besluit over de Catharinabrug-demonstratie, dat we door ons onderzoek onder ogen kregen, valt onder andere te lezen dat de burgemeester besluit dat onze demonstratie “alleen mag plaatsvinden in het daarvoor aangewezen demonstratievak aan de Stille Rijn in Leiden. Daarnaast zijn alle deelnemers verplicht alle aanwijzingen van de politie en de (handhavings)ambtenaren van de gemeente terstond en stipt op te volgen.” De politie zou “in alle gevallen zoveel mogelijk de-escalerend optreden”, maar “treedt in ieder geval op als er sprake is van het niet naleven van één of meerdere voorschriften zoals in dit besluit is opgenomen. Dit kan als consequentie hebben dat de manifestatie/betoging wordt beëindigd.”
De gemeente had daarnaast, zo blijkt, zelfs een noodbevel klaarliggen om de demonstraties helemaal te verbieden. Maar dat hebben ze niet ingezet.
Vodje papier
Voor de demonstratie op de Catharinabrug maakte de gemeente een brief op, in concept, met alle genoemde voorwaarden, die aan Queer Pride March Leiden is gericht. Alleen is die brief nooit aangekomen bij de organisatie. En dat is vreemd. We kunnen zien dat er van tevoren via Instagram contact is gezocht “voor het maken van eventuele afspraken en om te bezien waar wij als gemeente nog een faciliterende rol kunnen hebben”, waar de organisatie niet op is ingegaan. Maar we zien zo’n bericht niet over het bekend maken van het aanwijzingsbesluit. Het is toch redelijk om te verwachten van de gemeente dat ze met zo’n belangrijke brief tenminste een poging doen om die bij de organisatie te krijgen. Tijdens onze Woo-procedure vroegen we daarom om de definitieve en opgestuurde brief, maar een vertegenwoordiger van de gemeente stelt dat er geen definitieve versie is, omdat de brief schijnbaar nooit is verstuurd. En dat had ook niet gekund. Want uit de tijdstempel van de documenten kunnen we opmaken dat het definitieve besluit pas is opgemaakt op 2 september, iets voor 12:00 uur, dus zo’n drieënhalf uur voordat we van de brug werden gemept.
Voordat een besluit “in werking treedt”, moet het bekend zijn gemaakt, dat staat in de wet. Anders is het slechts een vodje papier, een loos bestand in een gemeentecomputer, waarvan niet verwacht kan worden dat demonstranten zich eraan houden. De noodverordening werd ’s ochtends gepubliceerd, slechts anderhalf uur voor het protest. Maar het besluit werd helemaal niet openbaar gemaakt. Het werd niet opgestuurd aan de organisatie van de demonstratie, ook niet via sociale media of anderszins. Dus hoe konden de demonstranten ervan weten, en er rekening mee houden? Het is dan niet alleen extra kwalijk dat er geen enkele waarschuwing werd gegeven voordat tot “handhaving” werd overgegaan. De demonstranten werd ook nog de mogelijkheid ontnomen om in bezwaar te gaan, wat niet getuigt van behoorlijk bestuur. Maar daarnaast, en dit is belangrijk, heeft een niet kenbaar gemaakt besluit geen rechtskracht, oftewel: het is niet geldig. En de politie kan het doen van vorderingen dan ook niet baseren op dit besluit. Anders gezegd: zelfs áls een bevel gegeven was door de politie, dan was dit een onbevoegd gegeven bevel, en het weigeren daarvan niet strafbaar.
In de stukken valt echter te lezen dat het besluit wel degelijk kenbaar zou zijn gemaakt. Het werd ter plaatse overhandigd, zo werd door voor ons anoniem gehouden ambtenaren opgeschreven, op donderdag 7 september, achteraf dus, in een document dat door burgemeester Van der Velden op 26 september werd ondertekend. Opnieuw: er was geen verzoek om ons te verplaatsen, geen vordering. Er zíjn geen papieren overhandigd. Het was ons, voordat we ons onderzoek begonnen, niet eens bekend dát er een besluit was. Want de politie op de brug refereerde daar op geen enkel moment aan om hun handelen te rechtvaardigen. Ze gaven geen antwoord op onze vragen, en degenen die die vragen stelden, kregen nog een extra tik met de wapenstok. Er is overigens ook geen enkel ánder document bij de gemeente, geen verslag, niets, waarin gesteld wordt dát de papieren zijn verstrekt. De ambtenaren schrijven op dat het besluit kenbaar gemaakt is, simpelweg omdat dit had móeten gebeuren, niet omdat het is gebeurd. De gemeente timmert haar handelen juridisch dicht, en zo zal het worden opgenomen in de geschiedschrijving. Terwijl het, opnieuw, een leugen is. Met dit artikel zetten we iets tegenover deze verzonnen gang van zaken.
Innige samenwerking
Op de avond van de Pride plaatsten wij een verslag op onze website, waarin we schreven: “Bij de brug hadden zich, toen we met pakweg dertig mensen arriveerden, al meer dan twintig agenten verzameld en zodra we het spandoek uitrolden, werden die extreem gewelddadig. Er werd zonder enige waarschuwing op ons ingehakt, en daarna we werden richting weer zo’n ‘vak’ gedreven, op een flink aantal meters van de waterkant: een geel hokje waarin we nauwelijks allemaal pasten.” Op Youtube, Instagram en Twitter plaatsen we op de dag zelf, en in de dagen erna meerdere posts en filmpjes waarin we ooggetuigeverslag deden van het geweld, en waarin we de gemeente opriepen om met een reactie te komen.
Op maandagochtend 4 september, zo kunnen we nu lezen in de stukken, kondigen GroenLinks en PvdA raadsvragen aan, die ze diezelfde avond nog opsturen. De vragen zullen worden gesteld in de commissievergadering van donderdagavond 7 september, waar onze kameraden ook zullen inspreken over het politiegeweld. Uit de vragen, en later ook gesprekken gevoerd tussen insprekers bij de commissievergadering en de betreffende raadsleden, blijkt dat de feiten bij de gemeenteraad nog niet helemaal helder zijn. Zo gaan de vragen vooral over de demonstraties bij het voorleesuurtje van dragqueen Dina Diamond, en niet over de demonstratie op de Catharinabrug.
Op dinsdag 5 september gaat de teamcoördinator Veiligheid met de raadsvragen aan de slag. De beantwoording wordt vergemakkelijkt door de informatieachterstand van de raadsleden. Hierdoor hoeft de teamcoördinator grotendeels niet in te gaan op het politiegeweld op de Catharinabrug, behalve bij de vraag hoe de burgemeester de “aanpak van de politie bij beide groepen” beoordeelt, en of “de burgemeester het ingrijpen van de politie proportioneel” vindt.
De eerste versie van de beantwoording bevat geen verwijzing naar een vordering: “In de middag tijdens de botenparade werd de openbare orde verstoord door demonstranten en is met de minst mogelijke geweldsinspanning gezorgd dat de aanwijzingen van de burgemeester opgevolgd werden (demonstreren is toegestaan in een demonstratievak langs de route).”
Twee-en-half uur later is “na afstemming”, waarvan wij geheel niet kunnen nagaan met wie deze afstemming heeft plaatsgevonden, opeens de vordering in de tekst verschenen: “In de middag tijdens de botenparade werd er geen gehoor gegeven aan het verzoek om in het demonstratievak plaats te nemen en werd dit ook niet gedaan na een vorderen. Met de minst mogelijke geweldsinspanning is gezorgd dat de aanwijzingen van de burgemeester opgevolgd werden (demonstreren is toegestaan in een demonstratievak langs de route).”
Nadat de vragen op 7 september mondeling zijn beantwoord door de burgemeester in de raad, stuurt de teamcoördinator op vrijdag 8 september de uiteindelijke beantwoording ook naar de politie, met als enige uitleg: “Hierbij, we hebben contact.” Zo’n mailtje stuur je niet als je hiervoor helemaal geen contact hebt gehad over deze vragen.
Ook op een ander niveau is er contact tussen politie en gemeente in de dagen na afloop van de Pride. Uit de stukken spreekt een innige samenwerking wat betreft het beantwoorden van vragen van de lokale media. Vroeg op maandagochtend 4 september krijgt de woordvoerder van de burgemeester een mail van universiteitsblad Mare: “lk zou graag met u praten over de aanwezigheid van politie op dit evenement en ik ben onder andere benieuwd naar wat voor instructies de politieagenten ontvangen hebben.” Binnen een paar minuten antwoordt de woordvoerder dat Mare hiervoor bij de politie moet zijn. De politie die al eenzelfde mail van Mare heeft ontvangen, stuurt een half uur later een opzetje voor hun reactie naar de woordvoerder van de burgemeester. Die stuurt dertig minuten later de opzet van de gemeentereactie aan de politie. Pas daarna stuurt de gemeente Mare een mail waarin men aankondigt nog met een reactie te komen. Die reactie gaat twee uur later de deur uit, met een bcc’tje naar de politie.
Diezelfde middag herhaalt zich dit met de vragen van Sleutelstad. “Hierbij 4 persvragen van Sleutelstad. Zullen we eenzelfde strategie aanhouden als bij de vragen van universitair weekblad Mare?”, schrijft de woordvoerder van de burgemeester aan de politie. “Dan beantwoorden jullie feitelijk de 4 vragen (zie onderop). En ik stuur dan los van jullie beantwoording het onderstaande als algemeen statement toe.” Twee minuten later mailt de woordvoerder Sleutelstad dat de gemeente nog gaat komen met een statement, al is die op dat moment dus al klaar. Een uur later krijgt de gemeente de antwoorden van de politie te zien, en twee uur daarna stuurt de gemeente hun statement op, direct daar achteraan een mail aan de politie dat het statement is opgestuurd. Een dag later, op 5 september, mailt de politie de gemeente om te bedanken voor “de afstemming en de samenwerking”. De woordvoerder antwoordt: “Fijn dat jij ook zo bereikbaar was en actief meeedacht! (sic)”.
Wc-eend
Die mailwisseling over de vragen is ook nog om een andere reden interessant. Sleutelstad vraagt namelijk: “Protestanten (sic) van het anti-kapitalistische tegenprotest stellen met politiegeweld geconfronteerd te zijn. Is er door de politie geweld gebruikt tijdens het evenement tegen demonstranten? Zo ja, wat was de aard van dit geweld, en wat was hiervoor de reden.” Waarop de politie antwoordt: “Er is heel kort gepast geweld gebruikt en gebruik gemaakt van de wapenstok.” De politie gaat in het geheel niet in op de reden achter het geweld. Dat deert Sleutelstad overigens niet, en ze publiceren het antwoord zonder verdere vragen, maar met een spelfout.
Dit citaat van de politie over het geweld, inclusief de spelfout, komt letterlijk terug in het “feitenoverzicht” van diezelfde woordvoerder van de burgemeester op vrijdag 8 september, nádat diverse activisten in de gemeenteraad hebben getuigd over het politiegeweld. Diezelfde dag wordt dit overzicht verspreid naar alle leden van het college van B&W. De “feiten” houden volgens de gemeente ook in dat de demonstranten verzocht is zich te verplaatsen. “Vervolgens werd door sommige demonstranten geen gehoor gegeven aan verzoeken om de brug te verlaten. Daarop is er heel kort gepast geweld gebruik (sic) en gebruik gemaakt van de wapenstok.”
Op 7 september stellen twee van onze insprekers zestien vragen aan de gemeente. Zij ontvangen daar op 12 oktober een antwoord van de burgemeester op. In de tussenliggende tijd heeft de eerder genoemde teamcoördinator Veiligheid de vragen voorgelegd aan de politie. Op 10 september mailt die een aantal politiecontacten vragen zoals: “Is er aan de demonstranten duidelijk gemaakt onder welke wetgeving zij zich moesten verplaatsen”, “hebben agenten hun dienstnummers kenbaar gemaakt toen hiernaar werd gevraagd?” Hieruit blijkt dat de burgemeester, die verantwoordelijk is voor het politieoptreden, acht dagen na het politiegeweld nog steeds niet zelfstandig heeft onderzocht of het geldige wettelijke kader wel nageleefd was door de politie. Wat de politie op de vragen heeft geantwoord, is bij ons niet bekend. Maar het is duidelijk dat de vragen, waarmee we het geweld aan de kaak stelden, mede door de daders van de mishandeling zijn beantwoord. En dat riekt natuurlijk naar een “wij van wc-eend”-onderzoek.
Eenzijdige voorwaarden
De hoeveelheid inperkingen die ons opgelegd werden op de dag van de Pride, is echt buitensporig (zie kader). De politie zomaar demonstranten laten meppen omdat ze hun protest niet hebben aangemeld, mag natuurlijk niet. Vorig jaar, in ons verslag over de gemeenteraadsvergadering, schreven we al over burgemeester Van der Velden: “De beleving van de politie wordt echter aangenomen als de objectieve werkelijkheid, en onze ‘beleving’ wordt afgedaan als subjectief.” Dat wordt nog eens aangetoond door de stukken die wij hebben verkregen van de gemeente. De gemeente en de politie zijn verlengden van elkaar. Dat is ook niet vreemd als je bedenkt dat de burgemeester verantwoordelijk is voor het handhaven van de openbare orde, en de politie als zijn rechterhand fungeert. Kritiek geven op het politieoptreden zou dus betekenen kritiek leveren op zichzelf. En daartoe was Van der Velden natuurlijk niet bereid.
Nee, de burgemeester volstaat met het activisten voor de voeten werpen dat ze de demonstratie niet hebben aangemeld, alsof de politie daarmee een vrijbrief voor geweld krijgt. Overal in de stukken komt voor hoe het eigenlijk zou moeten gaan volgens hem: “in gesprek gaan” en “afspraken maken”. Het zal best dat gemeenten het maar “lastig” vinden, die mensenrechten zoals de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van betoging. Maar die regels zijn erop gericht om mensen te beschermen tégen de staat. Het is niet andersom. Want het gaat hier om ongelijke machtsverhoudingen. Een gemeente kan ons als activisten vervelend vinden, maar men is nog steeds verplicht om een protest zoveel mogelijk te faciliteren, óók als het niet is aangemeld. Beperkingen op protesten moeten volgens de wet zorgvuldig worden afgewogen, óók als de demonstranten geen gesprek zijn aangegaan. En dus niet: “we hanteerden strenge voorwaarden, omdat afspraken ontbraken”, zoals de gemeente schrijft in een van de eerdere versies van hun woordvoeringsrichtlijn.
De gemeente neemt voor de bühne een houding aan alsof zo’n gesprek over “afspraken” gelijkwaardig zal verlopen. Maar in werkelijkheid worden er eenzijdig voorwaarden opgelegd. Sommige gemeenten maken het zelfs zo bont dat ze denken dat ze over de inhoud van een demonstratie wat te zeggen hebben, zoals bijvoorbeeld een paar jaar geleden in Sittard-Geleen. Toen demonstranten tegen Zwarte Piet het niet over racisme mochten hebben. En recentelijk in Hengelo waar klimaatactivisten bij hun flyeractie niets over het “Midden-Oosten” mochten zeggen. In Leiden maakten we met Doorbraak mee dat flyeren verboden werd bij onze demonstraties tegen dwangarbeid, zelfs nádat de bezwaarcommissie de gemeente tot tweemaal toe had geadviseerd om dat gewoon toe te staan. Eerder had de gemeente ons actieonderzoek tegen dwangarbeid al proberen te dwarsbomen door misbruik te maken van de Wet openbare manifestaties (waar het demonstratierecht wettelijk in geregeld is) en van ons te eisen dat we zelfs gesprekken op straat zouden moeten aanmelden. Bij de Leidse Woonrevolutie-demonstratie van 2022 werden 24 deelnemers na afloop door een overmacht aan politie opgepakt toen ze als groep naar Leiden Centraal station liepen. Pas na een dag werden ze weer vrijgelaten. Twee jaar later is niemand van hen vervolgd, maar de gemeente en politie hebben zo hun uiterste best kunnen doen om de activisten te intimideren. We willen maar zeggen: het “in gesprek gaan” met de gemeente garandeert dus werkelijk helemaal niets. Zo’n zichtbare plek op de brug zou de gemeente ons toch niet gegund hebben, zo blijkt ook achteraf uit de stukken. De festiviteiten van de commercieel ingestelde Pride mochten immers niet ontsierd worden door protesten.
Mariët van Bommel en Bo Salomons
Lees ook deel 3 over hoe de Pride als niet-politiek evenement wordt opgetuigd door de gemeente, en waarom ze het niet belangrijk vonden om op onze filmpjes over politiegeweld te reageren.