Solidariteit met de strijd van trans mensen

Bij de Women’s March dit jaar.

De afgelopen jaren hebben trans mensen hun strijd voor gelijke rechten meer en meer op de politieke agenda weten te krijgen. Dat heeft in Nederland en ook wereldwijd tot enige vooruitgang geleid, maar ook tot een backlash uit diverse rechtse hoeken. Doorbraak vindt het belangrijk om de strijd van trans mensen nadrukkelijk te steunen. Dat is helaas nog niet in alle linkse en progressieve kringen even vanzelfsprekend. Ook Doorbraak zelf heeft op dit vlak de afgelopen twee jaar een ontwikkeling doorgemaakt. Binnen onze organisatie bleken (helaas) ook anti-trans ideeën te leven. Onder druk van activisten voor transrechten binnen en buiten Doorbraak zagen we ons genoodzaakt hiermee aan de slag te gaan. Met dit stuk scharen we ons als Doorbraak nu pal achter trans mensen die voor hun rechten strijden. Hier onze visie, aan de hand van een reeks vragen en antwoorden.

Vooraf: enkele basisbegrippen in het kort

trans/transgender – zich niet identificerend met het bij de geboorte toegewezen geslacht (bijvoeglijk naamwoord, dus niet “een transgender”, zoals in de media zeer gebruikelijk is)
cis/cisgender – zich identificerend met het bij de geboorte toegewezen geslacht
nonbinary/nonbinair – zich niet identificerend met een van beide binaire categorieën (“man” en “vrouw”)
binary/binair – zich identificerend met een van de binaire categorieën “man” en “vrouw”
gender non-conforming – zich verzettend tegen de genderrollen die hen worden opgelegd
gender conforming – zich gedragend naar de genderrollen die hen worden opgelegd
intersekse conditie – geboren worden met kenmerken (uitwendig, chromosomaal, inwendig) van beide binaire biologische seksecategorieën
transmisogynie – de intersectie van vrouwenhaat en transhaat: transhaat intensiveert de vrouwenhaat waarmee trans vrouwen en femmes te maken krijgen (trans vrouwen lopen bijvoorbeeld (veel) meer kans om door geweld om het leven te komen dan cis vrouwen)
femme – iemand die niet beslist vrouw is, maar wel vrouwelijk
masc – iemand die niet beslist man is, maar wel mannelijk
heteronormativiteit – de wijze waarop onze gehele maatschappij is ingericht op relaties die uit mannetje-vrouwtje bestaan; omgangsvormen, opvoeding van kinderen, cultuuruitingen, enzovoorts.
cisnormativiteit – de wijze waarop onze gehele maatschappij is ingericht op het bestaan van uitsluitend de twee binaire categorieën “man” en “vrouw”
misgenderen – spreken over iemand of iemand aanspreken met aanspreekvormen die niet bij diegene horen; bijvoorbeeld “hij” zeggen tegen een trans vrouw (misgenderen kan per ongeluk of opzettelijk gebeuren)
deadnamen – een trans persoon noemen bij de naam die diegene bij geboorte kreeg, maar die diegene heeft afgelegd (dit gebeurt in de media erg veel), ook het hebben van een bovenmatige interesse in de oude naam van de trans persoon

NB:
– Iemand die nonbinary is, kan ook gender non-conforming zijn, maar dat hoeft niet. Iemand kan zich uiterlijk volledig “vrouwelijk” presenteren omdat diegene zich daar prettig bij voelt, maar zich toch identificeren als nonbinary.
– Iemand die trans is, kan zich identificeren met een binaire categorie (“man” of “vrouw”), maar dat hoeft niet.
– Iemand kan een nonbinary trans persoon zijn. Iemand kan ook een gender non-conforming trans man zijn; dan is je genderidentiteit “man”, maar verzet je je tegen de normen die gelden voor wat wel en niet als “mannelijk” wordt gezien. Denk bijvoorbeeld aan een trans man die graag make-up draagt; iets wat over het algemeen als “vrouwelijk” wordt gezien.

Wanneer is iemand trans, en over welke aantallen hebben we het?

Trans mensen zijn mensen die zich niet identificeren met het geslacht dat hen bij geboorte werd toegeschreven. Bijvoorbeeld: op basis van uiterlijke kenmerken concludeerden ouders en/of artsen dat er een dochter was geboren, maar die “dochter” heeft van jongs af aan geweten dat hij geen meisje maar een jongen is. Vaak wordt gesproken in termen van “een meisje dat een jongen wil zijn” of “een meisje dat van geslacht wil veranderen”, maar dit doet geen recht aan het feit dat trans mensen niet “een ander geslacht willen hebben”, maar dat zij weten dat het geslacht dat hen is toebedeeld, niet klopt. Dit is de reden waarom bijvoorbeeld de term “geslachtsveranderende operatie” in onbruik aan het raken is en wordt vervangen door “geslachtsbevestigende operatie”.

Het “je niet identificeren met het geslacht dat je bij de geboorte werd toebedeeld” is breder dan enkel “een jongen die eigenlijk een meisje is” of “een meisje dat eigenlijk een jongen is”. Ook mensen die zich niet als man maar ook niet als vrouw identificeren (nonbinary), kunnen zichzelf onder de noemer “trans” scharen. Hetzelfde geldt voor mensen met een intersekseconditie die kort na hun geboorte “genormaliseerd” werden (zonder instemming geopereerd werden en zodoende een binair geslacht kregen toebedeeld) maar die zich niet identificeren met het geslacht dat door anderen voor hen werd gekozen.

Eigenlijk is de enige manier om te weten of iemand trans is, het feit dat diegene je dat vertelt. Het is om die reden heel lastig om het over concrete aantallen te hebben. Een andere reden die het bemoeilijkt om die vraag te beantwoorden is dat veel trans mensen “in de kast” zitten, al lijkt dat aantal wel af te nemen doordat er meer openheid over het onderwerp is. Verder wordt er vaak gesproken over de aantallen mensen die zich bij een genderkliniek melden, maar lang niet alle trans mensen hebben behoefte aan (of toegang tot) medische transitie. Op Wikipedia wordt gesproken van een percentage van ongeveer 0,6 procent van de bevolking.

Waren er altijd al trans mensen?

Trans mensen bestaan zo lang als er mensen bestaan. Hooguit zijn de medische transitiemogelijkheden relatief nieuw, maar trans mensen hebben in de hele geschiedenis altijd ruimte gezocht om zichzelf te kunnen zijn. De documentatie is relatief schaars omdat het nu eenmaal om een kleine, gemarginaliseerde groep mensen gaat, maar om enkele voorbeelden te noemen: er waren trans sekswerkers in het oude Assyrië, er was het “derde geslacht” in het pre-Colombiaanse Amerika en er zijn de hijra’s in India. Meer over de geschiedenis van trans mensen lees je in deze artikelenserie.

Mensen die buiten de bestaande gendernormen leven, bestaan al zo lang als die gendernormen zelf. De strikte genderbinair zoals we die tegenwoordig kennen heeft een koloniale, kapitalistische en racistische herkomst en is door witte Europeanen over de hele wereld verspreid. Zoals witte Europeanen racisme construeerden om onderdrukking en slavernij te rechtvaardigen, zo werd ook de (eveneens geconstrueerde) genderbinair binnen het racistische systeem gebruikt om de oorspronkelijke bewoners van gekoloniseerde gebieden te beheersen en onderdrukken. Binnen het kapitalistische systeem werd en wordt de genderbinair gebruikt om arbeid te verdelen in betaalde arbeid door mannen en onbetaalde reproductieve arbeid door vrouwen.

Wat is het verschil tussen gender en geslacht?

Onderstaande is een grove versimpeling: je kunt hele boeken schrijven over dit onderwerp (en dat gebeurt ook).

Met gender wordt doorgaans verwezen naar iemands genderidentiteit. Als we het over gender hebben, hebben we het niet zozeer over iemands lichaam, maar over iemands sociale rol en over de manier waarop iemand zich identificeert. Met gender wordt ook verwezen naar het sociale construct: alle ideeën die wij als maatschappij hebben over welke gedragingen en rollen horen bij iemands (veronderstelde) geslacht.

Met geslacht wordt doorgaans verwezen naar fysieke kenmerken die wij associëren met de traditionele categorieën “man” en “vrouw”. Iemand met een vulva en borsten wordt doorgaans gezien als een vrouw, iemand met een penis en gezichtsbeharing wordt doorgaans gezien als een man.

Bij mensen met een intersekseconditie is het niet ongebruikelijk om op basis van het binaire geslacht waarvan zij de meeste kenmerken hebben (denk ook aan bijvoorbeeld chromosomen) te kiezen voor dat geslacht, maar dit hoeft dus niet te kloppen met de genderidentiteit van die persoon.

Dat het veel genuanceerder ligt dan wat hierboven staat, blijkt bijvoorbeeld uit dit Twitter-draadje dat laat zien dat ook sekse een sociaal construct is en door de tijd heen aan verandering onderhevig is geweest.

Waar lopen trans mensen tegenaan in hun dagelijkse leven?

Trans mensen lopen tegen veel verschillende vormen van discriminatie en uitsluiting aan. Niet alleen hebben zij een buitengewoon hoge kans om slachtoffer te worden van geweld, maar ook is er bijvoorbeeld sprake van uitsluiting op de arbeidsmarkt en zijn er ontelbare manieren waarop trans mensen dagelijks worden blootgesteld aan volkomen genormaliseerde transfobie (denk bijvoorbeeld aan ontmenselijkende termen als “ombouwen”).

Trans mensen die als zodanig herkenbaar zijn (en dan vooral trans vrouwen), hebben vaak te maken met straatintimidatie en bijvoorbeeld mensen die hen trachten te verdrijven uit een publieke wc omdat er gedacht wordt dat zij naar de “verkeerde” wc gaan. Veel trans mensen mijden publieke toiletten. Ditzelfde probleem doet zich voor bij mensen die noch als vrouw, noch als man gelezen worden door anderen.

Ook zijn er reactionaire groeperingen die sterke anti-trans sentimenten verspreiden. Het gaat om groeperingen die strikte gendernormen nastreven en die de strijd van trans mensen ridiculiseren en/of actief tegenwerken. Denk aan FvD, PVV, nazi’s (Erkenbrand, NVU) en De Roze Leeuw (voorheen GayServatives).

Ten gevolge van de sociale uitsluiting waarmee trans mensen te maken krijgen, komen depressie en (poging tot) zelfdoding veel voor. Recente onderzoeken laten zien dat zo’n 40 procent van de trans mensen op enig moment een eind aan het leven probeert te maken (onder de rest van de bevolking is dat minder dan 5 procent). Recente onderzoeken laten óók zien dat acceptatie die cijfers drastisch kan verlagen.

Over het algemeen worden aan trans personen nóg striktere gendernormen opgelegd dan aan cis personen, vooral bij vrouwen. Van een trans vrouw wordt bijvoorbeeld verwacht dat zij zich geheel conformeert aan alle eisen en verwachtingen die horen bij traditionele ideeën over vrouwelijkheid om eventueel in aanmerking te komen voor acceptatie als “vrouw”. Deze acceptatie is en blijft zeer voorwaardelijk en wordt bij het minste of geringste ingetrokken.

Trans mensen hebben ook binnen de lgbtqia+ community te maken met uitsluiting. Dat bleek recent toen tv-presentator Cornald Maas optrad bij een event van het COC en daar transfobe grappen maakte (hij had het onder andere over “ombouwen”) en iemand herhaaldelijk misgenderde. Maas heeft geen excuses aangeboden, en zei zelfs tegen trans mensen die hem aanspraken dat zij te lange tenen hadden. Het COC bood op hun Facebookpagina wel halfhartige excuses aan, maar liet transfobe comments (grotendeels afkomstig van oudere, witte, homoseksuele mannen) onder die post dagenlang staan.

Welke concrete wetten en gewoonten zorgen voor problemen?

Geslachtsregistratie gebeurt overal en nergens en vormt in veel gevallen een probleem voor trans mensen, mensen met een intersekse conditie, nonbinary en gender-nonconforming mensen, vooral wanneer hun genderidentiteit niet overeenkomt met het geslacht dat geregistreerd staat op officiële papieren. Het is in Nederland mogelijk om je geslacht bij de overheid te wijzigen, maar er kan alleen gekozen worden voor “man” of “vrouw”. De strijd van Leonne Zeegers heeft vooralsnog niet geleid tot het simpelweg schrappen van geslachtsregistratie bij de overheid. Wel wordt er nagedacht over mogelijkheden om “onnodige geslachtsregistratie” te verminderen.

Ook bedrijven willen vaak je geslacht weten, zelfs als je gewoon online iets bestelt (vaak is dit voor marketingdoeleinden). Er zijn wel steeds meer bedrijven die behalve “man’ of “vrouw” ook een derde categorie toevoegen (vaak “anders”) of die het invullen van je geslacht optioneel maken (waarbij dat laatste vaak als prettiger wordt ervaren).

Tot voor kort was het pas mogelijk voor trans mensen om hun juridische geslacht aan te laten passen bij de overheid als zij onvruchtbaar waren gemaakt (sterilisatie-eis). Dit is een schending van mensenrechten, maar in Nederland is deze eis pas in 2014 (en onder druk van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens!) komen te vervallen. Er zijn landen waar aanpassing van de geslachtsregistratie weliswaar mogelijk is, maar waar deze eis nog steeds geldt. In Japan is deze sterilisatie-eis zelfs onlangs opnieuw bekrachtigd door het Hooggerechtshof.

Ook het zonder instemming opereren van gezonde baby’s met een intersekseconditie is een evidente mensenrechtenschending, maar het gebeurt in Nederland nog steeds. Ouders worden vaak slecht geïnformeerd en er is een grote druk om te “normaliseren”, ook als daar geen medische redenen voor zijn.

Heel veel dingen in onze maatschappij zijn gegenderd en/of heteronormatief, als het gaat om producten in winkels, speelgoed, bepaalde activiteiten, boeken, films, enzovoorts. Aan kinderen worden al heel erg vroeg gendergerelateerde verwachtingen opgelegd, al dan niet bewust (mensen die zwanger zijn gaan bijvoorbeeld onbewust al anders tegen hun ongeboren baby praten als zij het geslacht weten, zo blijkt uit onderzoek). Er zijn rompertjes verkrijgbaar met de tekst ‘”ladies’ man”, er bestaan gender reveal parties voor ongeboren baby’s, mensen vragen kleine jongetjes of ze “al een vriendinnetje hebben”, mensen worden boos als een jongetje graag zijn moeders nagellak op wil doen, mensen reageren bij peuters die friemelen aan de eigen geslachtsdelen repressiever op meisjes dan op jongetjes, als een jongetje op paardrijles wil, wordt daar anders op gereageerd dan als een meisje dat wil, huilen wordt bij jongetjes meer ontmoedigd dan bij meisjes, enzovoorts. Onbewust hebben volwassenen totaal andere verwachtingen van een kind dat ze als meisje zien dan van een kind dat ze als jongetje zien. Kinderen passen zich hier al op zeer jonge leeftijd op aan omdat zij zoeken naar de liefde en goedkeuring van hun ouders of verzorgers. Als je een meisjesbaby jongenskleertjes aandoet en haar in een speelkamer zet met een onbekende volwassene, dan stuurt die volwassene het meisje eerder richting “jongensspeelgoed”.

Waarom liggen trans mensen juist nu zo onder vuur?

Dit hangt samen met de opkomst van rechts en extreem-rechts, dat in de geschiedenis altijd het handhaven van strikte gendernormen als belangrijk onderdeel van haar ideologie heeft gekend. We zien dit in Nederland terug bij onder andere de PVV en het FvD. Beide doen oppervlakkig alsof zij zich hard maken voor de lhbtqia+ gemeenschap, maar hun ‘solidariteit’ uit zich vooral wanneer zij hun positie kunnen gebruiken om bijvoorbeeld moslims af te schilderen als homofoob tegenover de oh zo tolerante witte Nederlanders. Zowel Wilders als Baudet stemmen consequent tégen maatregelen die de positie van lhbtqia+ mensen verbeteren en ze uiten zich zeer negatief over activisten die een einde willen maken aan de dwingende maatschappelijke normativiteit op het gebied van gender.

Ondanks de toenemende vijandigheid van rechtse en extreem-rechtse politici laten trans mensen zich niet meer de mond snoeren en eisen zij hun plek op in de samenleving. Dit gaat gepaard met de nodige weerstand vanuit het meer behoudende deel van de maatschappij.

Hoe is dat in de landen om ons heen?

De weerstand tegen het afbreken van dwingende genderrollen vind je overal terug. De extreem-rechtse regering Orbán van Hongarije loopt ‘voorop’ (onder andere via afschaffing van gender studies), maar ook in andere Europese landen tiert transhaat welig en worden pogingen gedaan om dwingende genderrollen voor de toekomst te behouden. Niet zelden wordt gedaan alsof de rechten van witte, cisgender, heteroseksuele mannen onder vuur liggen, zoals laatst in Duitsland.

In het VK is sprake van een sterke, zeer giftige anti-trans-beweging die heel veel weg heeft van de morele paniek over homoseksuelen in de jaren 80. Net als bij homoseksuelen destijds, wordt er door reactionairen nu een link gelegd tussen trans-zijn en onder andere verkrachting, pedofilie en criminaliteit. De aanhangers van deze anti-trans-beweging worden TERFs genoemd: Trans-Exclusionary Radical Feminists. Zelf noemen ze zich graag eufemistisch “gender critical feminists”, maar hun ideeën zijn reactionair en dus noch radicaal, noch feministisch. De TERF-beweging vindt dan ook aansluiting bij (en komt deels voort uit) onder andere fundamentalistisch-katholieke kringen. Meer over de geschiedenis en de herkomst van de ideeën van deze beweging vind je in dit stuk. Het feit dat de Britse redactie van The Guardian bij herhaling anti-trans schrijvers aan het woord liet, leidde tot een open brief van de Amerikaanse aan de Britse redactie, waarbij de voltallige Amerikaanse redactie liet weten verbijsterd te zijn over de ruimte die aan de reactionaire ideeën van TERFs werd gegeven in een krant die zich graag als progressief profileert.

Vanzelfsprekend spelen economische status, ras, gender en seksuele voorkeur ook een rol bij de repressie…

Zonder meer, er zijn heel veel manieren waarop andere categorieën, waartoe iemand behoort, invloed hebben op hoe diegene als trans persoon wordt behandeld en dus hoe diegene de wereld ervaart.

Je economische positie kan gevolgen hebben voor je medische opties (als je die nodig hebt), trans mensen van kleur (met name vrouwen/femmes) hebben een veel hogere kans om slachtoffer te worden van geweld dan witte trans mensen, trans vrouwen hebben een veel hogere kans om slachtoffer te worden van geweld dan trans mannen (transmisogynie), trans mensen die homoseksueel zijn wordt gevraagd waarom ze eigenlijk van geslacht veranderd zijn als ze toch al op het ‘goede’ geslacht vallen (heteronormativiteit plus het misverstand dat gender en seksualiteit iets met elkaar te maken hebben).

Er worden vanuit rechtse en extreem-rechtse hoek vaak volstrekt onzinnige argumenten ingebracht. Zoals bijvoorbeeld dat trans vrouwen zich ten onrechte zouden voordoen als “echte vrouw” en zelfs zouden willen spreken namens “alle vrouwen”.

Trans vrouwen zijn vrouwen, dus het is logisch dat ze vrouw genoemd willen worden. Als iemand zegt dat ze Chantal heet, maar iemand anders staat erop om haar Manon te noemen omdat dat beter bij haar zou passen, dan zou niemand dat accepteren. Natuurlijk is er een verschil tussen trans vrouwen bij wie pogingen zijn gedaan om hen als man te socialiseren en cis vrouwen die zich altijd thuis hebben gevoeld bij het geslacht dat hen bij geboorte is toegewezen. Vandaar de termen cis en trans, om daarin te differentiëren. Niemand ontkent ooit dat er verschillen zijn. Wij zijn nog nooit een trans vrouw tegengekomen die pretendeerde namens alle vrouwen te spreken.

Dit ‘argument’ is niets anders dan een angstbeeld dat vrouwen die behoren tot de rechtse TERFs graag uit de kast trekken om een morele paniek te cultiveren. Trans vrouwen zijn zich pijnlijk bewust van het feit dat zij een groot deel van hun leven niet als vrouw werden gezien, en ze zijn zich ook pijnlijk bewust van het feit dat zij hun gender niet vanaf het begin als natuurlijk en vanzelfsprekend hebben mogen ervaren. Ze weten heel goed dat ze niet namens alle vrouwen kunnen spreken, net zoals cisgender vrouwen óók niet namens alle vrouwen kunnen spreken!

TERFs focusen zich doorgaans vrijwel uitsluitend op trans vrouwen. Die vormen in hun ogen een bedreiging. Ze hebben het zelden over trans mannen. Ze willen de categorie “‘vrouw” door middel van agressief poortwachten beschermen, waarbij ze zelfs met definities op de proppen komen die ook post-menopauzale, onvruchtbare en intersekse vrouwen buiten de boot doen vallen. Die vormen voor hen slechts collateral damage.

TERFs zien vrouwen als eeuwige slachtoffers, en mannen als eeuwige daders. Dat uit zich ook in wat ze zeggen als ze het een keer wél over trans mannen hebben: in de ogen van TERFs zijn trans mannen lesbische vrouwen die door kwaadwillende transactivisten zodanig zijn gemanipuleerd dat ze voor transitie kiezen zodat ze hetero lijken – alsof er geen homoseksuele trans mannen zouden bestaan.

TERFs roepen ook dat het terecht niet geaccepteerd wordt dat witte mensen zich voordoen als zwarte mensen, maar vragen vervolgens waarom het wel wordt geaccepteerd wanneer mannen zich voordoen als vrouwen.

Trans vrouwen zijn geen mannen. Een trans vrouw is nooit een man geweest. Ze is altijd gezien als man, weliswaar vaak als een “gemankeerde man” aangezien maar heel weinig trans mensen overtuigend de hen toebedeelde rol kunnen vervullen, maar dat is iets heel anders. Trans vrouwen doen niet alsof ze iemand zijn die ze niet zijn; ze zijn gewoon zichzelf. Dat is volkomen onvergelijkbaar met wat een witte vrouw als Rachel Dolezal uithaalde.

TERFs beweren zelfs dat trans zijn een soort mode is die door het medisch-farmaceutisch complex gepromoot wordt, en dat hele jonge kinderen daarvan al het slachtoffer worden.

Zo lusten we er nog wel een: er is een hele supermarktindustrie die profiteert van het feit dat mensen eten nodig hebben. Maar gaan we daarom eten verbieden? Dat medici profiteren van mensen die hun zorg nodig hebben ligt aan het kapitalisme, niet aan degenen die hun zorg nodig hebben. Noodzakelijke operaties zouden niet met winstoogmerk moeten worden uitgevoerd.

Veel trans jongeren lijden aan genderdysforie, een diep gevoel van onbehagen met betrekking tot het niet overeenkomen van genderidentiteit en toegewezen geslacht, en dat is bepaald geen grapje en ook geen hype. Het uit zich vaak al op zeer jonge leeftijd. Bijvoorbeeld een klein meisje dat het liefst haar penis eraf zou willen snijden. Genderdysforie leidt tot heftige psychische nood. De beste nu beschikbare manier om genderdysforie aan te pakken is door middel van geslachtsbevestigende ingrepen. Bij mensen met genderdysforie zijn deze ingrepen medisch noodzakelijk. Niet ingrijpen betekent niet zelden een doodvonnis (door zelfdoding) of levenslange ernstige psychische nood.

Voor alle duidelijkheid: niet alle trans mensen ondervinden genderdysforie en er zijn legio trans mensen die geen medische ingrepen nodig hebben om zichzelf te kunnen zijn. Hoewel we nog lang niet alles weten over genderdysforie, zijn er wel aanwijzingen dat het veroorzaakt kan worden doordat de ‘routekaart’ van het lichaam in de hersenen niet overeenkomt met het werkelijke lichaam. Zo zijn er trans mensen die vanaf zeer jonge leeftijd fantoomgenitaliën ervaren.

Genoeg over transfobie en transhaat bij rechts en extreem-rechts. Komen die ideeën ook voor bij linkse partijen en groepen?

Er is in de hele samenleving, en dus ook bij linkse partijen en groepen, relatief weinig kennis over de problemen van mensen die trans of nonbinary of gender-nonconforming zijn, en over mensen met een intersekseconditie. Er bestaan ook op links conservatieve ideeën omtrent gender. Ook linkse groepen en partijen hoor je zeggen dat transstrijd afleidt van “echte problemen” en dat transstrijd niet belangrijk is omdat het “maar om heel weinig mensen gaat”.

Daar zijn jullie het dus niet mee eens?

De aanval op transrechten is onderdeel van een groter offensief om strikte genderrollen en heteronormativiteit aan iedereen op te leggen. Dat schaadt niet enkel trans mensen, dat schaadt de lhbtqia+ gemeenschap, vrouwen en uiteindelijk ons allemaal. Wij worden allemaal beknot door strikte normen op het gebied van gender en seksualiteit en dat betekent dat de bevrijding van trans mensen de bevrijding van ons allemaal inhoudt.

Trans mensen behoren vaak tot de eerste groep gemarginaliseerden van wie de rechten (nog verder) worden afgenomen wanneer het fascisme zich een weg baant door een samenleving. Je ziet dit onder andere in de VS en Brazilië gebeuren. In de VS zijn pogingen gaande om geslacht vast te leggen in de wet op basis van strikte normen. Als dat gebeurt, zijn het zeker niet alleen trans mensen die daaronder lijden. Intersekse personen, de rest van de lgbtqia+ gemeenschap, vrouwen in het algemeen en uiteindelijk wij allemaal worden geraakt en geschaad door dit soort wetgeving. De definities die men wil vastleggen, reduceren vrouwen tot wandelende baarmoeders die als enig doel hebben om voor nageslacht te zorgen. Abortusrechten zijn de volgende logische stap en ook die wordt al gemaakt in de VS. De benoeming van Brett Kavanaugh is vermoedelijk specifiek gebeurd met het oog op het tenietdoen van Roe v Wade, de zaak aan de hand waarvan werd vastgesteld dat abortus een grondwettelijk recht is.

Een van de eerste boekverbrandingen in Nazi-Duitsland vond plaats bij het Institut für Sexualwissenschaft van Magnus Hirschfeld. Daarmee ging jaren aan baanbrekend onderzoek naar onder andere transseksualiteit verloren. Het is geen toeval dat dit instituut een van de eerste doelwitten van de nazi’s was. Het regime van Trump verwijderde binnen dagen na Trumps inauguratie alle verwijzingen naar de lhbtqia+ gemeenschap van de website van het Witte Huis. Een verbod op trans personen in het leger wordt op het moment van schrijven ten uitvoer gebracht. In de VS zitten buitengewoon veel trans personen in het leger; niet uit roeping maar omdat het een van de weinige manieren is (of: was) om medische behandeling vergoed te krijgen. President Bolsonaro van Brazilië doet al jaren de meest afschuwelijke uitspraken over de gehele lhbtqia+ gemeenschap. De bekendste daarvan is dat hij liever een dode dan een homoseksuele zoon zou hebben. Brazilië is het land met het hoogste aantal moorden op trans personen: 167 in de periode van oktober 2017 tot en met september 2018.

Ook in Nederland blijven de aanvallen niet uit. Zo was de veelbesproken Nashville-verklaring een rechtstreekse aanval op trans personen en anderen die niet voldoen aan rigide gendernormen, al kwam in de media de nadruk steeds maar weer op homoseksualiteit te liggen. Haatgroepen als de GayServatives (nu De Roze Leeuw) en Erkenbrand spreken zich ook graag uit tegen “genderwaanzin” en vóór strikte handhaving van gendernormen.

Op welke manieren plegen trans mensen individueel en collectief verzet?

Ook dit is een vraag waar je als antwoord hele boeken over vol zou kunnen schrijven.

Feitelijk pleegt iedere trans persoon dagelijks verzet door alleen al te bestaan en zich te bewegen door de wereld. De sociale repressie tegen trans personen en tegen personen die niet passen in de binaire hokjes “man” en “vrouw” is enorm. Transfobe ‘grappen’ en transfoob taalgebruik zijn zodanig genormaliseerd dat het de meeste mensen waarschijnlijk niet eens opvalt.

Er zijn veel trans personen die verzet plegen door via internet te schrijven of filmpjes te maken over trans issues en door online communities te benutten voor het naar voren brengen van narratieven vanuit het perspectief van de trans gemeenschap.

Welke trans stemmen en groepen lopen daarbij voorop in Nederland?

Black Queer & Trans Resistance

Twitteraar Petra (@kutheks)

Nederlands Netwerk Intersekse – DSD (dit is niet direct een radicale organisatie, maar het is vooralsnog de enige organisatie die opkomt voor intersekse personen)

Olave Nduwanje (Olave woont inmiddels in Berlijn, maar heeft wel lang in Nederland gewoond)

Hoe kunnen we hen steunen?

Wij willen solidair zijn met de strijd voor het recht van iedereen om de eigen genderidentiteit te definiëren. Dit kunnen wij doen door onder andere het bijwonen van protesten (zoals recent bijvoorbeeld de Trans Solidarity Rally en de Reclaim Our Streets-mars), door de stemmen van trans/intersekse/non-binary mensen te versterken en door onszelf te onderwijzen over de strijd die gevoerd wordt. Ook nemen we stelling daar waar de veiligheid van trans mensen onder vuur ligt of onvoldoende gewaarborgd wordt.

Zijn er eigenlijk trans mensen actief bij Doorbraak?

Eén van onze leden is nonbinary/gender non-conforming (maar diegene is niet de schrijver van dit stuk).

We hebben verder een aantal leden die niet trans zijn maar die zich veel bezighouden met lhbtqia+ strijd in het algemeen en transstrijd in het bijzonder. We sluiten regelmatig met meerdere mensen aan bij acties en protesten.

Maar had een stuk als dit eigenlijk niet door trans mensen geschreven moeten worden?

Ja, dat zou zeker beter zijn geweest. Maar wij vinden het als linkse organisatie belangrijk om een standpunt in te nemen over, en solidariteit te betuigen met, de strijd van trans mensen, juist omdat deze groep in het huidige politieke klimaat de nodige aanvallen te verwerken krijgt. We hebben onze tekst vanzelfsprekend aan diverse transactivisten laten lezen alvorens tot publicatie over te gaan. Mochten er toch nog dingen in staan waar je iets op aan te merken hebt, stuur ons dan een mailtje! Van feedback en kritiek kunnen we alleen maar leren.

Tot slot: welke websites of sociale media zou je kunnen volgen, welke boeken zou je kunnen lezen, welke podcasts zou je kunnen luisteren, als je meer wilt weten over het leven en de strijd van trans mensen?

We hebben een lijst samengesteld van mensen, kanalen, organisaties van wie/waarvan wij zelf veel hebben geleerd.

(NB: Oorspronkelijk stond ook Contrapoints in onderstaande lijst. Dat is een erg populaire trans YouTuber (echte naam Natalie Wynn) die in haar video’s veel aandacht besteedt aan trans issues. We hebben het kanaal uiteindelijk geschrapt uit onze lijst omdat er vanuit radicale transactivisten de nodige kritiek is op juist haar visie op gender. Omdat Contrapoints mateloos populair is (vooral bij jongeren) en ook door meerdere Doorbrakers werd genoemd als gegadigde voor deze lijst, willen we hier graag een kritisch artikel delen dat wellicht verklaart waarom Contrapoints geliefder is bij cis dan bij trans mensen en waarom wij haar uiteindelijk niet in ons lijstje hebben gezet.)

Zinnia Jones (artikelen, video’s, sociale media)

Zinnia Jones is schrijver, activist en onderzoeker. Ze is trans vrouw en woont in de VS. Haar website Gender Analysis houdt zich bezig met de intersectie tussen wetenschap en de persoonlijke ervaringen van trans mensen. Op Twitter ageert Jones vaak tegen TERFs en andere transfobe personen en groeperingen en de schadelijke ideeën die zij verspreiden.

Website Genderanalysis.net

Website Zinnia Jones

Twitter

Gender Analysis playlist op YouTube

Trans issues playlist op YouTube

Riley J. Dennis (video’s, sociale media)

Riley J. Dennis is een YouTuber. Ze is een nonbinaire lesbische trans vrouw en ze maakt toegankelijke video’s over trans issues, maar ook over allerlei andere onderwerpen die met sociale gerechtigheid te maken hebben, onder andere Trump, racisme, ecologie en seksueel geweld. Dennis krijgt ongelooflijk veel transfobe haat over zich heen; er bestaan hele communities op sociale media die draaien om het haar belachelijk maken.

YouTube

Twitter

Cordelia Fine (boeken)

Cordelia Fine is filosoof, psycholoog en schrijver. Ze schrijft niet zozeer specifiek over trans issues, maar haar werk is wel een goed handvat voor het nadenken over de sociologie van gender. Haar boek “Delusions of gender” (“Waarom we allemaal van Mars komen”) laat zien hoe vroeg kinderen al gestuurd worden door verwachtingen op basis van hun waargenomen geslacht. Denk bijvoorbeeld aan zwangeren die (onbewust!) anders tegen hun ongeboren baby gaan spreken zodra ze weten welk (verondersteld) geslacht die heeft. Of denk aan een experiment waarbij kleine jongetjes “meisjeskleding” aan kregen en kleine meisjes “jongenskleding” en het effect dat dit had op de manier waarop volwassenen de kindjes benaderden en welk speelgoed ze voor de kindjes kozen.

Micha Meinderts (boek)

Micha Meinderts is een Nederlandse trans man die, mede op basis van zijn persoonlijke transitie-ervaring, een roman schreef, “Aldus Sybren”, over een jonge trans man. Het is een toegankelijk boek en mede de moeite waard omdat er zo weinig geschreven wordt over de ervaringen van trans mannen.

Micha Meinderts over zijn eigen boek

“Aldus Sybren” op Savannah Bay (kleine boekhandel gespecialiseerd in lgbtqia+)

Geslacht! (TV)

Ryanne van Dorst (voorheen bekend als Elle Bandita) is rockzangeres, gitarist en actrice. Ze werd geboren met een intersekseconditie en maakte in 2017 voor BNN een tv-serie over geslacht en gender. Deze serie is nog steeds online te bekijken.

Uitzending gemist

Beste reizigers (TV)

Tegenlicht maakte in 2019 de documentaire “Beste reizigers”, waarin allerlei mensen aan het woord komen die buiten de door de maatschappij afgedwongen man-vrouw-binair vallen; trans, nonbinair, intersekse…. Positief aan deze documentaire is dat eindelijk eens de mensen om wie het gaat zelf aan het woord komen en dat er geen sprake is van verregaande problematisering en objectificatie.

Uitzending gemist

Transketeers (video’s)

“Transketeers” is één van de weinige Nederlandstalige YouTube-kanalen over trans issues. Het kanaal wordt gemaakt door drie trans mannen en aangezien trans mannen over het algemeen veel minder zichtbaar zijn dan trans vrouwen, horen de Transketeers zeker in dit lijstje thuis! De video’s van de Transketeers worden gemaakt voor een breed publiek en zijn dan ook heel toegankelijk.

YouTube

Website

Pose (TV)

“Pose” is een dramaserie op Netflix die draait om de ballroom-cultuur in het New York van de late jaren 80. In deze serie worden de rollen van trans personen gespeeld door trans personen, iets wat helaas nog lang geen vanzelfsprekendheid is. De serie is prachtig gemaakt en deinst niet terug voor heftige thema’s, zoals de AIDS-epidemie die een constante dreiging vormde in die tijd. Ook onderwerpen als verstoting door familie, dakloosheid, sekswerk, chasers (mannen die het specifiek op trans vrouwen gemunt hebben en hen najagen), de strijd om medische behandelingen te verkrijgen komen aan bod. Absolute aanrader!

IMDB

Netflix

One from the vaults (audio, sociale media)

“One from the vaults” is een podcast die wordt gemaakt door trans vrouw Morgan M. Page. De podcast documenteert westerse (Canada, VS, in mindere mate Europa) trans geschiedenis. Als de wereld in de Netflix-serie “Pose” je aanspreekt, dan zal deze podcast-serie je zeker ook aanspreken, omdat veel afleveringen zich afspelen rond dezelfde periode en binnen dezelfde sociale omgevingen als die Pose portretteert. In elke aflevering is ontzettend veel tijd en liefde geïnvesteerd en de shownotes bevatten een schat aan verwijzingen naar gebruikte literatuur.

Soundcloud

Patreon

Morgan M. Page op Twitter

De transgenderkliniek op de Wallen

Op de Amsterdamse Wallen bevindt zich een transgenderkliniek gerund door trans mensen. Vice maakte er een korte documentaire over. Broadly heeft een Engelse versie.

Vice

Broadly

The death and life of Marsha P. Johnson

Marsha P. Johnson wordt soms “de Rosa Parks van de gay liberation movement” genoemd. Ze speelde een sleutelrol in de Stonewall Riots. Haar vriendin (tevens activist) Victoria Cruz maakte een documentaire over haar verdachte (en onopgeloste) dood.

IMDB

Netflix

Petra de Jong