Observeren? Wees eerlijk, wethouder Damen, dwangarbeid draait toch om afschrikken, disciplineren en uitbuiten?
Observeren, motiveren en het “jobready” op de arbeidsmarkt afleveren van bijstandsgerechtigden. Daar zou het allemaal om draaien in het Leidse dwangarbeidcentrum volgens de gemeente en de directie. Maar achter die façade van ‘mooie’ woorden schuilt een werkelijkheid van afschrikking, disciplinering en ontduiking van het wettelijk minimumloon. Dat weten we uit onze gesprekken met heel veel dwangarbeiders.
Naar aanleiding van het eerste stuk in deze reeks over dwangarbeid in Leiden, zei PvdA-wethouder Marleen Damen op Sleutelstad: “…onderdeel van dat traject is werken bij de Startwerklocatie. Wat we daar doen, is kijken welke werknemersvaardigheden mensen hebben: van zijn ze in staat om zelf op tijd te komen, wat voor werk kunnen ze aan, hoe gaan ze om met het aanvaarden van opdrachten van werkleiding en hoe werken ze met collega’s, dus hele basale dingen.”
| Rapportage Leidse dwangarbeid 2016
1. Veel Leidse bijstandsgerechtigden toch weer langer dan zes weken aan de dwangarbeid gezet Ook in mei 2012 rapporteerden we uitgebreid over dwangarbeid in Leiden. Een volledig overzicht vind je in ons dossier 1. |
In de Beleids- en uitvoeringsplannen Participatiewet heeft de gemeente het over “een dynamisch proces waarin de consulent systematisch relevante informatie verzamelt over de werkzoekende. Het gaat vooral om ‘leren kennen’ van de werkzoekende en kennis te verwerven van zijn/haar kwaliteiten en competenties”.
Vier jaar geleden zei de toenmalige CDA-wethouder Jan-Jaap de Haan dat daar minimaal zes weken voor nodig waren. Een kortere periode zou “professioneel onhaalbaar zijn”. Die tijd hadden zijn medewerkers echt nodig om de werklozen voldoende te kunnen observeren tijdens hun werkzaamheden, om te zien of ze snel werken, hoe ze zich verhouden tot hun collega’s, hoe ze communiceren, of ze een leidende rol op zich nemen, en ga zo maar door. En niet alleen laagopgeleiden moesten aan de dwangarbeid onderworpen worden, ook bijstandsgerechtigden met een hoger opleidingsniveau. Want die zitten ook niet voor niets zonder werk, zo wist De Haan, “dat kan bijvoorbeeld liggen aan hun omgangsvormen”.
Disciplinering
“In één dagdeel kunnen ze heus ook wel zien dat ik kan werken, dat ik stickers kan plakken en dat ik doe wat ze zeggen. Een andere keus heb ik sowieso niet”, vertellen de meeste dwangarbeiders ons. Het zou veel zeggen over de “kwaliteiten en competenties” van de bewakers op de werkvloer als ze werkelijk zes weken van bespieden nodig zouden hebben. Het is dan ook niet meer dan een marketingverhaal. Het gaat de gemeente in werkelijkheid puur om het opleggen van onbetaalde arbeid en om het murw maken van bijstandsgerechtigden. Wie het repressieve ‘spel’ braaf meespeelt, wie de bewakers zonder tegensputteren gehoorzaamt, is “jobready”. En wie “vrijwillig” langer gratis doorwerkt, is natuurlijk helemaal ‘ready’, speciaal voor de absolute onderkant van de arbeidsmarkt met zijn genadeloze uitbuiting en arbeidsomstandigheden.
Dit systeem van disciplinering wordt aan de samenleving verkocht met het verhaal dat het per definitie aan de baanlozen zelf moet liggen dat ze geen betaalde arbeid hebben. Maar dat het aantal baanlozen fors steeg na het uitbreken van de nieuwste fase van de economische crisis in 2008, kwam natuurlijk niet doordat honderdduizenden ‘werknemers’ plots vergaten hoe te werken en op tijd op te staan. Nee, het is simpelweg een kenmerk van het kapitalisme dat er altijd baanlozen zullen zijn en dat hun aantal fluctueert met de economische golfbewegingen. Mocht de economie weer ‘aantrekken’ en de vraag naar arbeid weer stijgen, dan zal het aantal baanlozen vanzelf weer wat afnemen.
De disciplinering van arbeiders via dwangarbeidcentra heeft vooral op de lange termijn nut voor de BV Nederland. De huidige crisis begon feitelijk al in de jaren zeventig en wordt mede veroorzaakt door de grenzen die arbeiders stellen aan hun uitbuiting via collectieve strijd. Lang bood het nog enig soulaas voor kapitalisten om de productie dan maar over te brengen naar “lage lonen”-landen, maar ook die strategie loopt op zijn einde, onder meer door groeiend verzet daar. Een van de weinige uitwegen is om ook hier de lonen nog verder omlaag te drukken. Dwangarbeid is niet alleen een van de methoden om ons zeer goedkoop arbeid te ontfutselen, maar vooral ook een manier om de onderkant van de arbeidersklasse mentaal gereed te maken voor steeds lagere lonen en slechtere arbeidsomstandigheden.
Hoezo observeren?
Dwangarbeid om te kunnen observeren of bijstandsgerechtigden echt wel kunnen en willen werken. Dat het om een goedkope smoes gaat, blijkt wel uit het simpele feit dat flinke aantallen dwangarbeiders naast hun dwangarbeid ook nog regulier betaalde arbeid verrichten. Ze ontvangen bijvoorbeeld een aanvullende uitkering omdat de inkomsten van hun betaalde baan onder het bijstandsniveau blijven. Terwijl ze dus dag in, dag uit bewijzen dat ze een betaalde baan kunnen vervullen en behouden, moeten ze van wethouder Damen toch geobserveerd worden om te kijken of “ze in staat zijn om zelf op tijd te komen”. Zo hebben we meerdere mensen gesproken die bijvoorbeeld ’s ochtends bij een schoonmaakbedrijf werken en ’s middags bij de DZB moeten komen dwangarbeiden… om te kijken of ze kunnen werken?
“Opvallend is het grote aantal cliënten die te maken hebben met tijdelijke en parttime contracten waardoor (volledige) uitstroom uit de uitkering langer uitblijft”, schrijft de DZB in haar eerste kwartaalrapportage 2013, die we overigens slechts via een WOB-procedure konden verkrijgen. Nu bazen dus nauwelijks nog vaste contracten willen ‘geven’, belanden steeds meer mensen met enige regelmaat opnieuw in de bijstand. Van veel baanlozen hebben we gehoord dat ze dan steeds weer opnieuw zes of meer weken moeten komen dwangarbeiden, alsof steeds opnieuw moet worden vastgesteld of ze wel kunnen werken.
Er zijn zelfs mensen die jarenlang betaald werkten bij de DZB zelf en die wegens bezuinigingen ontslagen werden, en die vervolgens toch moesten komen dwangarbeiden nadat ze eenmaal in de bijstand beland waren. Ook al had de directie dus jarenlang met eigen ogen vastgesteld dat ze kunnen werken. Hun voormalige collega’s snapten er niets van. “O, ben je weer terug? Ja, maar ik werk nu gratis, zodat ze kunnen zien of ik kan werken.”
Ook bijstandsgerechtigden die tijdens hun periode van zes weken een nieuwe baan vinden, moeten totdat hun nieuwe contract ingaat, blijven komen dwangarbeiden. Ze hebben hun nieuwe baas dus al overtuigd van hun capaciteiten, maar dat is voor de wethouder en haar observerende bewakers kennelijk nog onvoldoende. Je zal hoe dan ook gratis voor hen moeten komen werken.
Motiveren
Damens voorganger De Haan benadrukte ook het belang van het “motiveren” van de bijstandsgerechtigden door de bewakers op de werkvloer. Hij erkende dat hun soms wat “stoere” methoden om de uitkeringsgerechtgden te “motiveren” – volgens hem weliswaar ten onrechte – als “intimiderend” ervaren kunnen worden. Dwangarbeiders vertellen ons dat het repressieve regime juist bijzonder demotiverend is. Zo werd iemand na drie waarschuwingen door de bewaking bedreigd met een strafkorting met maar liefst vijftig procent. Wat hij gedaan had? “Mompelen” bij het weglopen, niet hard genoeg werken en “heftig protesteren” tegen valse beschuldigingen. De Haans “motiveren” komt zo feitelijk neer op afschrikken, op motiveren om de uitkering te verlaten.
Veel dwangarbeiders vertellen ons dat ze zeer gemotiveerd zijn om te werken – al was het alleen maar om niet aan de bedelstaf te raken – maar niet om dat gratis te doen in het dwangarbeidcentrum van Damen. En hoe langer ze ‘vrijwillig’ moeten blijven, hoe verder hun motivatie wegzakt.
Eric Krebbers
Ik was de eerste die over dwangarbeid sprak mbt. werken zonder loon in kader Bijstand. De reactie van radicaal linksen was toen woede ze vonden het niet terrecht dat ik de benaming dwangarbeid gebruikte. ik hoorde er niks meer van. Tot dat de benaming over bleek te zijn genomen . Het was van het ene uiterste naar het andere. Ik schrijf uit ervaring jaren lang geen enkele controle door de sociale dienst in Amsterdam nog niet eens een maal per jaar bewijzen van solliciteren op sturen.
De Bijstand was toen in feite een arbeidsloos inkomen. Met name langdurig Bijstand afhankelijken dus tien jaar of meer zijn totaal op zich zelf terug geworpen voor die groep ook geen dwang arbeid of verplicht sporten. Eigenlijk alleen nog impliciet of expliciet afgekeurd voor werk. We de langdurig Bijstand afhankelijken leven aan de rand van de samenleving in zo ’n rottige flat met alleen als sociale contact de boodschappen bij de supermarkt. Pas op dat je als je in die groep zit niet in het vizier komt van de plaatselijke asoos je loopt het gevaar te worden vermoord geen haan die er naar kraait. Dat is ook armoe.
Nee het is en was niet heerlijk in de Bijstand.
Het geen kwaad kunnen als je je realiseerde dat er meer mensen zijn dan jijzelf en die paar in je omgeving. Want dan zou je niet zo absurde generaliseren.
Rare bewering. Hoe weet je nou of van de toen 16 miljoen Nederlanders er niet meer over dwangarbeid spraken?
Heel veel bijstandsgerechtigden hebben een heel andere ervaring.
Dat is wellicht jouw ervaring, en het is wat de regering ons wijs wil maken zodat ze ons kunnen gaan ‘activeren’ en naar de ‘samenleving’ toe kunnen geleiden.
Voor mij hoeft dat niet.