Gemeente Groningen wil dwangarbeid invoeren via de achterdeur

Gijsbert Vonk spreekt in bij de vergadering.
Gijsbert Vonk spreekt in bij de raadsvergadering.

Tijdens de vergadering van de Groningse gemeenteraadscommissie Werk en Inkomen vorige week woensdag ontvouwde de wethouder zijn plannen voor de invoering van de Participatiewet. Doorbraak was er ook, en hoogleraar sociale zekerheidsrecht Gijs Vonk lichtte er de open brief toe die hij op 27 juni had opgesteld tijdens de bijeenkomst “Participatiewet? Onze tegenprestatie is verzet!”.

Het Groningse coalitie-akkoord van afgelopen mei was hoopgevend voor mensen in de bijstand. D66, PvdA, GroenLinks en VVD stelden daar namelijk in: “Ons beleid is erop gericht dat iedereen zijn best doet om te leren of aan het werk te komen, een verplichte tegenprestatie is dan niet aan de orde.” En ook in haar notitie “Invoering Participatiewet” stelt het college voor om “het leveren van een maatschappelijke bijdrage voor mensen met een bijstandsuitkering te betrekken bij een brede integrale aanpak binnen de vernieuwing van het sociale domein” en dus “niet over te gaan tot de verplichting tot het leveren van een tegenprestatie”.

Dat lijkt dus allemaal positief, maar bij nader bestuderen van de tekst blijkt er toch een flinke adder onder het gras te zitten. Het college schrijft namelijk dat “het stimuleren van maatschappelijke deelname ook kan worden ondersteund met instrumenten uit het minimabeleid. Zo is te overwegen om de individuele inkomenstoeslag te verbinden aan het leveren van een maatschappelijke bijdrage, waarmee groepen worden beloond die maatschappelijk actief zijn. Gevolg hiervan is wel dat de toeslag voor mensen die niet actief zijn, verdwijnt.”

Van boven bont, van onder stront

Via deze smerige achterdeur worden mensen straks toch gedwongen om “maatschappelijk actief” te zijn. Momenteel krijgen mensen die al lang werkloos zijn, een jaarlijkse langdurigheidstoeslag. Nu wil de gemeente die dus van iedereen afpakken, en alleen als individuele inkomenstoeslag weer toekennen aan degenen die volgens haar “maatschappelijk actief” zijn. Met andere woorden: men kan de oude toeslag weer ’terugverdienen’ door het leveren van een “tegenprestatie”, door het verrichten van dwangarbeid. Wie dat weigert, krijgt dus feitelijk jaarlijks een korting van een paar honderd euro op zijn uitkering.

Het niet instellen van een verplichting tot het leveren van een “tegenprestatie” klonk dus aardig, maar daarvoor als alternatief een evenzo perverse “financiële prikkel” inzetten is net zo verwerpelijk. Vooral ook omdat die toeslag eigenlijk bedoeld is als armoedebestrijding. Het toekennen van een individuele inkomenstoeslag bovenop een hongeruitkering als beloning voor “een maatschappelijke bijdrage” is een keihard pressiemiddel. Wie niet werkt, zal niet eten. Oftewel, op z’n Gronings: van boven bont, van onder stront.

Meer dwangarbeid en sancties

De “tegenprestatie” is overigens vooral een aanvulling op het reeds bestaande werken voor je uitkering: de participatieplaatsen. De mogelijkheden om mensen aan de dwangarbeid te zetten, worden dus alleen maar uitgebouwd. Het coalitie-akkoord zegt over die participatieplaatsen: “Voor het opdoen van werkervaring werken we met behoud van een uitkering, mits het tijdelijk is en bijdraagt aan de persoonlijke ontwikkeling. Participatiebanen worden ingezet om mensen met een bijstandsuitkering met behoud van uitkering te laten werken. Participatiebanen duren maximaal twee jaar. De werkgevers ontvangen een vergoeding van duizend euro per jaar, de bijstandsgerechtigde ontvangt een halfjaarlijkse premie van zeshonderd euro.” Participatiebanen zijn geen banen: werken met behoud van uitkering is werken voor een uitkering en dat is dwangarbeid. Met dwangarbeid voor werklozen worden ondernemers vet gespekt.

En ook het uitdelen van kortingen gaat flink door, zo valt te lezen in de notitie. “De uniformering van de arbeidsverplichtingen voor mensen in de bijstand gaat worden gehandhaafd met een eventuele wijziging met betrekking tot het sanctioneren. De gemeente Groningen overweegt te kiezen voor de minimale variant van de verplichte sancties.” Die “minimale variant” van sancties blijkt neer te komen op bijvoorbeeld het uitsmeren van een korting over drie maanden. Dus een maand een korting van honderd procent wordt dan drie maanden een korting van ruim dertig procent. Uiteindelijk wordt de sanctie er dus niet minder om.

Reacties van partijen

Na het inspreken van onder meer Vonk en de Cliëntenraad was de beurt aan de politieke partijen. De SP en de Stadspartij spraken zich als enige uit tegen het inzetten van de inkomenstoeslag als “financiële prikkel” voor het leveren van een “tegenprestatie”. ChristenUnie zag de “prikkel” ook niet zitten, maar vond de verplichte “tegenprestatie” wel gewenst. De PvdA stond juist niet achter de verplichte “tegenprestatie”, maar liet zich dan weer niet uit over de inkomenstoeslag als “beloning” voor een maatschappelijke bijdrage. D66 vond het inzetten van de toeslag als stimulans te ver gaan, maar was er wel voor om meer regels te verbinden aan het toekennen ervan. De VVD, PvdD, CDA, Studenten & Stad en GroenLinks leverden geen enkele kritiek op het dwangarbeidplan van het college.

Kortom, het college zet vol in op het uitbouwen van dwangarbeid en het sanctioneren en criminaliseren van bijstandsgerechtigden. Er is vooralsnog geen noemenswaardige andere benadering van mensen zonder baan in zicht. Er zijn inmiddels meer gemeenten die zich “kritisch” uitlaten over werken voor je uitkering of de “tegenprestatie”. Ze doen het voorkomen alsof ze breken met het beleid van dwangarbeid. Maar bij nadere bestudering blijkt die breuk vaak niet meer dan cosmetisch en gaan ze toch verder op de oude voet. Om die tendens tegen te gaan en een werkelijke breuk met dwangarbeid te forceren is meer lokaal verzet van onderop nodig.

Verzet

De Cliëntenraad besloot met een nuchtere constatering: “Een ieder weet dat er in Groningen en omstreken, alsook in de rest van Nederland, bij lange na niet genoeg banen zijn en dat ook met optimale inspanning van de WWB-ers en inzet van de beschikbare middelen slechts een zeer klein deel van de Groningse WWB-populatie aan regulier werk zal kunnen komen. In dit kader zijn sancties voor mensen die geen perspectief op werk hebben dan ook geen optie in de ogen van de cliëntenraad.” De bobo’s kunnen hoog en laag springen, maar er zijn gewoon geen banen. Alle dwang en flutbeleid lijkt dus niet bedoeld om mensen daadwerkelijk aan een betaalde baan te krijgen, maar meer om hen te disciplineren en gratis te kunnen inzetten. Doorbraak gaat de komende tijd dit beleid in Groningen verder onder de loep nemen en proberen in contact te komen met andere bijstandsgerechtigden, om zo te proberen een tegengeluid van onderop op te bouwen. Eind oktober komt er een nieuwe bijeenkomst om verder uit te zoeken hoe het gemeentebeleid in elkaar zit en te kijken wat we kunnen doen tegen de, ook in Groningen, steeds verdergaande stigmatisering en uitbuiting van werklozen.

Participatiewet? Onze tegenprestatie is verzet!

Corrie Hogenboom en Tanja Willems